نقدی بر احیاء حمامهای تاریخی ایران

دسته: معماری
بازدید: 66 بار
فرمت فایل: doc
حجم فایل: 14822 کیلوبایت
تعداد صفحات فایل: 13

حمام¬ها یکی از مهمترین بناهای عمومی و عام¬المنفعه می¬باشند که قبل از اسلام به صورت خصوصی و با شروع اسلام جنبه عمومی یافتند حمامهای عمومی با فرم و استقرار فضایی خاص از قرون اولیه اسلامی وارد ایران شدند و تا قبل از دوره¬ی پهلوی تحولات زیادی را شاهد بوده¬اند تا این¬که با شروع حکومت رضاشاه پهلوی با رواج حما¬م¬های خانگی و تصویب قوانین خاص بهداشتی، حمام

قیمت فایل فقط 1,900 تومان

نقدی بر احیاء حمامهای تاریخی ایران

چکیده

             حمام­ها یکی از مهمترین بناهای عمومی و عام­المنفعه می­باشند که قبل از اسلام به صورت خصوصی و با شروع اسلام جنبه عمومی یافتند حمامهای عمومی با فرم و استقرار فضایی خاص از قرون اولیه اسلامی وارد ایران شدند و تا قبل از دوره­ی پهلوی تحولات زیادی را شاهد بوده­اند تا این­که با شروع حکومت رضاشاه پهلوی با رواج حما­م­های خانگی و تصویب قوانین خاص بهداشتی، حمام­های عمومی از رونق افتادند، با توجه به اهمیت این بنای مهم در زندگی گذشته انسان، لزوم تغییر کاربری آن برای حیات مجدد آن احساس شده و حمامهای تاریخی در شکل رستورانهای سنتی، موزه ها و به خصوص موزه های مردم شناسی، زورخانه، کاربری های فرهنگی و گاهاً با کاربری پیشین خود مورد استفاده قرار گرفتند که در برخی مواقع نیز با بی مهری دچار مرگ یکباره شده اند.

نظریه پردازان مهم از ویوله لودو تا کنستانتین دوکسیادس همگی به عدم تخریب، مشارکت مردم در طرحها، کاربری مناسب و مرمت دائمی که از موارد و اهداف اساسی مورد بحث در این مقاله نیز می باشند، تأکید داشته اند و از طرفی نمود قانونی آن را در منشورها و قطعنامه های بین المللی از سال 1931 تا 2000 نیز می بینیم. بر اساس آمار به دست آمده از حمام های تاریخی و طرح های احیاء انجام گرفته در آنها می بینیم که برطبق یک روند عمومی و بدون تعریف فرهنگی- علمی، بیش از نیمی از نمونه های انتخابی (33 نمونه ) تبدیل به موزه و بخصوص موزه مردم شناسی و رستوران سنتی شده اند و این در حالی است که این کاربری ها در بسیاری مواقع بدون در نظر گرفتن ظرفیتها و محدودیتهای موجود در یک حمام تاریخی و به ویژه مساله نور، تهویه،  در این بناها و... به کار برده شده اند و از طرفی بیش از یک چهارم نمونه ها نیز تخریب یا دچار تغییرات . که در این مقاله به آنها به طور مفصل پرداخته می شود.   در این مقاله در ابتدا به موضوع حمام ها و اهمیت تاریخی آن از دیدگاه کالبدی و کاربردی، می پردازیم و در ادامه به بررسی این بی توجهی ها در سالیان اخیر پرداخته شده است و با توجه به دو تمهید مهم حمامها که در حال حاضر به صورت مشکل در طرح های احیاءبرای کاربری مجدد آن درآمده، یعنی نور و تهویه، کاربری های موجود مورد نقد و بررسی قرار گرفتند و در ادامه و در یگ بحث تخصصی به دلایل عدم کارایی بنای حمام تاریخی در تبدیل به موزه، مانند دلایل ساختاری و معمارانه آن که راه را بر معماران در تغییر و الحاق در معماری آن بسته است و غیر از یکی، دو نمونه، که دارای موفقیت نسبی هستند، موجبات  موفقیت اندک این طرح ها را فراهم کرده است، می پردازیم. و در پایان به موارد مهم در طرح­های احیاء این بناها از جمله قرارگیری بناها در طرحهای مرمت شهری و منطقه ای، توجه به نیاز ساکنین مجتمع زیستی، مشارکت مردم در طرحهای احیاء، آموزش همگانی و ... را می توان پیشنهاد داد، که به آن پرداخته می شود.

مقدمه:

حمام­های عمومی دارای سابقه طولانی می­باشد که از نمونه­های آن در دوران قبل از اسلام حمام بیشاپور،و از نمونه­های اختصاصی آن، حمام­های کشف شده در تخت جمشید و کاخ آشور می­باشد.

مسلمانان بیشترین درخشش هنری خود را در چهار زمینه هنری نشان داده اند: نخست فن برگ آرایی تودرتو ( توریق متشابك یا رقش ) ، دوم فن دگرگونه سازی ( تحویر ) ، سوم رنگ آمیزی و چهارم خوشنویسی. با وجود تحریم صریح صورتگری اشخاص،گرمابه­های عمومی آراسته به تصاویر اشخاص باقی­ ماند كه تحت تأثیر عادات موروثی بود كه قرن­ها پیش از اسلام رواج داشت. [i](عکاشه ، 1380،ص12-18)

تصاویر مربوط به حمام بیشتر نمایانگر خوشگذرانی­ها و هوس­بازی­های بیشتر خلفای اموی است و تزئین گرمابه­ها با این­گونه تصاویر از اوایل سده دوم هجری قمری / هشتم میلادی آغاز شد . فرمانروایان مسلمانی كه خواهان چنین تصاویری بودند، اجرای آن را به نقاشان سرزمین­های امپراطوری روم شرقی ، كه به تصرف مسلمانان درآمده بود می­سپردند و به نظر می­رسد كه گاهی این تصاویر و پیكره­های سنتی را برای دور ماندن از چشم دشمنان سخت گیر نقاشی  در حمام­ها پنهان می­داشتند. (ت. 1) مسلمانان، طبیعت این گونه اماكن را برای تصویرسازی مناسب دیدند و هنرمندان و نقاشان مسلمان جایی برای جولان استعدادها و هنرآفرینی دست­های خویش یافتند كه هر چه را بخواهند به تصویر درآورند. (همان،ص 18)

با آمدن دین اسلام و واجب شدن نمازهای پنجگانه طهارت از اهمیت ویژه ای برخوردار شد؛ با این حال اعرابی بیابان نشین هرگز قادر نبوده است در عرض مدت كوتاهی حمام را به وجود آورده باشد و مسلماً فضایی با اطاق­های سرد ، نیم گرم و گرم و همه تفنن­های مربوط به استحمام مانند ازاله مو ، مشتمال، خشك كردن بدن، آرمیدن روی صفه­ها و گفتگو با دوستان كه چند ساعت طول می­كشید، نه می­توانست عربی باشد و نه اسلامی؛ این حمام­ها به رسم حمام های یونانی ـ رومی ، هلنیستی و بیزانسی بوده است.

مشخصه حمام­های بیزانسی تالارهای سرد و گرم هشت گوش آنهاست كه شاید برگرفته از بناهای مذهبی آنها باشد.حمام­های اموی نیز در طرح و نقشه پیرو حمام­های بیزانسی بودند (حمام­های السّراخ با الحیر غربی و دورااورپوس قابل مقایسه است) بنابراین می­توان گفت كه حمام­های اموی برداشتی از سنت هلنیستی و بیزانس است.[ii]( پاپاپودوپولو،1368،ص106)

واضح است كه كشف تفنّنهای آب خنك ، ولرم، گرم، حمام بخار ، تعریق، مالش و مشتمال برای حكام جدید یك اشراق بود و می­توانستند علاوه بر خواص بهداشتی، درمانی مفهومی مذهبی ـ­ به ویژه اسلامی­ـ برای آن­ها قائل شوند . برای تطهیر و حضور در عبادات، حمام بهترین وسیله شستن همه آلودگی­ها بود . ویلیام مارسه نوسته است :« حمام عمومی جای راحتی بود برای تطهیر و غسل جنابت. از این رو كم كم به صورت یكی از آداب مربوط به مسجد درآمد. این استفاده آئینی از حمام مقاومت­ها را كاملاً از بین برد و مفاهیم اسلامی بزرگی به آن داد؛ و حتّی آن را شایسته آن كرد كه در میان اجزاء اساسی شهر اسلامی جای خوبی داشته باشد.» با این حال در سده های نخستین اسلام، بارها فقها به ایجاد حمام خرده گرفتند و به طعنه گفتند كه تجملی است بیهوده و بدعتی است عجیب و مطلقاً ناشناخته در آداب عربی كه لذات جنسی و شهوت رانی را تسهیل می­كند .در هر حال به جرأت می­توان گفت كه نقش گرمابه­های عمومی در حیات اجتماعی اسلام تقریباً به اندازه نقش مساجد، كتابخانه­ها ، كاروانسراها و بازارها مهم بوده­است.( همان، ص 107)  زیرا حمام یكی از اماكن عمده ملاقات ، یك محل بهداشتی و تطهیر و نیز جای رفع خستگی و محاوره بود و آنقدر در مسائل ساخت آن دقت می­کرده­اند که ازآن جمله می­توان به ایجاد حمام­ها در یك مكان با توجه به تأمین آب بهداشتی و خروج آب فاضلاب و توجه به پاكی و غیر غصبی بودن آب اشاره کرد.

قیمت فایل فقط 1,900 تومان

برچسب ها : نقدی بر احیاء حمامهای تاریخی ایران , پروژه , پژوهش , مقاله , جزوه , تحقیق , دانلود پروژه , دانلود پژوهش , دانلود مقاله , نقدی بر احیاء حمامهای تاریخی ایران , دانلود جزوه , دانلود تحقیق , موزه های مردم شناسی