بررسی تكنیك مشاهده و مصاحبه در جمع‌آوری اطلاعات

دسته: علوم انسانی
بازدید: 83 بار
فرمت فایل: doc
حجم فایل: 14 کیلوبایت
تعداد صفحات فایل: 18

مقاله بررسی تكنیك مشاهده و مصاحبه در جمع‌آوری اطلاعات در 18 صفحه ورد قابل ویرایش

قیمت فایل فقط 3,000 تومان

بررسی تكنیك مشاهده و مصاحبه در جمع‌آوری اطلاعات در 18 صفحه ورد قابل ویرایش

مقدمه

مشاهده یكی از روشهای موثر و كارآمد درتحقیقات اجتماعی است. این روش از مهمترین روشهای كسب اطلاعات محسوب می شود. مشاهده این امكان را به محقق می دهد كه محقق مستقیماً پدیده مورد مطالعه را ببیند و واقعیت را به صورت مستقیم یا بی واسطه درك كند. روش مشاهده نه تنها به طور مستقل می تواند یك منبع قوی و شیوه ای مناسب برای گرد آوری اطلاعات درتحقیقات اجتماعی باشد، بلكه گاهی نیز به عنوان یك روش تكمیلی در كنار سایر روشهای گردآوری اطلاعات نیز مورد استفاده می گیرد.

روش مشاهده از عمده ترین و مهم ترین شیوه های تحقیق درعلوم اجتماعی است، اما كمتر از سایر شیوه های دیگر گردآوری اطلاعات مورد استفاده قرارگرفته است. هیچ شیوه ای به اندازه مشاهده مستقیم درمیدان تحقیقی نمی تواند محقق را در رابطه نزدیك با پدیده های مورد مطالعه قرار دهد.

دراكثر رشته های علوم انسانی از جمله جغرافیا، جامعه شناسی، اقتصاد، تاریخ، باستان شناسی، روان شناسی و مردم شناسی نیز از روش مشاهده استفاده می‌شود.

اهمیت نقش مشاهده تنها درگرد آوری اطلاعات به صورت یك روش مستقل  یا تكمیلی پایان نمی پذیرد، بلكه دربعضی از تحقیقات محقق ناگزیر است برای بررسی نتایج تحقیقاتی كه مبتنی بر سایر روشهای گردآوری اطلاعات باشد نیز از روش مشاهده استفاده كند؛ به عبارت دیگر برای اطمینان از صحت نتایج تحقیق یا داده های گردآوری شده از طریق سایر روشها، محقق باید به میدان آمده و پدیده مورد مطالعه را از نزدیك مشاهده نماید تا برای داده های گرد آوری شده تاییدیه بگیرد.

(حافظ نیا، 1381: 8-206)

مشاهده :

مشاهده از رایج ترین و مهم ترین شیوه ها و ابزار تحقیق به شمار می رود كه در اكثر علوم كاربرد دارد  به تعبیر وب، تمامی تحقیقات اجتماعی با مشاهده آغاز می‌شوند و با آن نیز پایان می پذیرد، به بیان دیگر، مشاهده جزیی اجتناب ناپذیر از هر مطالعه درباب هر پدیده اجتماعی می باشد (ساروخانی، 1381: 174). مشاهده مستلزم توجه منظم و سیستماتیك و ثبت رویدادها، رفتارها و موضوعاتی است كه در محیط اجتماعی، مكان یا محل مورد تحقیق وجود دارد (مارشال و اسمن، 1995، به نقل از ازكیا).

تعاریف متعددی از مشاهده شده است از جمله اینكه: «مشاهده روزمره و مشاهده علمی، دریافت و درك هدفمند محیط از طریق اندامهای حسی (نه تنهاچشم) و ثبت این دریافت ها در واحدهای اطلاعاتی است. (اتسلندر، 1926، به نقل از ازكیا)

رنه كیونیك درتعریف مشاهده می نویسد كه رابطه ما با جهان به وسیله حواس پنجگانه به وجود می آید و ما با كمك آن حواس، به تجربیات خود می اندوزیم. بدین معنا، مشاهده نوعی كسب تجربه از جهان است كه ازطریق ساده، تا طرق علمی به وسیله جلا دادن و تیز كردن حساب شده ادراك و حواس انجام گیرد. (كیونیك، 1976: 1، به نقل از رفیع پور).

درتعریف مفهوم مشاهده می توان گفت، مشاهده جزیی اجتناب ناپذیر از هر مطالعه درباب پدیده های اجتماعی است، یا اینكه مشاهده شروع كننده و خاتمه دهنده تمامی تحقیقات اجتماعی است (كیوی و كامپنهود، 86 15:19)

مشاهده یكی از راه های عمده كسب اطلاعات در روش تحقیقی میدانی  است كه عمدتاً در مردم شناسی و قوم نگاری به كار می رود. در مواقعی كه یك محقق می خواهد درباره مسائلی تحقیق كند كه تاكنون اطلاعات كافی در آن باره وجود ندارد، عموماً از تكنیك مشاهده استفاده می شود. به عنوان مثال اگر خواسته شود در مورد ایل های ایرانی تحقیقی صورت گیرد، چون منابع و اطلاعاتی دراین زمینه وجود ندارد پس بهترین راه، مشاهده این ایلها می باشد (رفیع پور، 1382: 55)

سابقه استفاده و كاربرد روش مشاهده به اواخر قرن 17 میلادی برمی گردد یعنی زمانی كه اروپاییان برای تسلط یافتن بركشورهای آسیایی و جهان سوم نیازمند آگاهی از فرهنگ، آداب و رسوم، اعتقادات و … مردم بومی آن سرزمینها شدند و بدین ترتیب رشته علوم مردم شناسی شكل گرفت. روش مشاهده را اولین بار مكتب شیكاگو در تحقیقات جامعه شناختی به كاربرد . (ازكیا، 1382: 9-408)

اهمیت و مزایای مشاهده دراین می باشد كه درصورت استفاده از روش مشاهده، مطالعه‌ی بی واسطه موضوع تحقیق و فقدان تورش بوجود می آید و به عنوان طبیعی‌ترین، مهمترین و پركاربردترین شیوه ها و ابزار ضروری تحقیق مورد استفاده قرار می گیرد (كیوی و كامپنهود، 1986: 98)

كاربرد مشاهده :

مشاهده به عنوان یكی از ابزار ضروری هر تحقیق است اما در مواردی محقق ناچار باید از آن استفاده كند. از جمله این موارد می توان ا شاره كرد به :

1- درصورت عدم دستكاری داده ها در سطح كلان- مثلاً بررسی تاثیر نظام حزبی بر دموكراسی؛ كه در این خصوص نمی توان با تعطیلی حزب یا پارلمان، نقش و تأثیر آنرا در جامعه بررسی كرد.

2- درصورت عدم امكان مصاحبه درتحقیق، مثلاً دربررسی رفتار گروهی كودكان یا هنگام بروز وضعیت حساس و پرتنش و خصومت بین دو قوم، و یا عدم آشنایی محقق با زبان جامعه آماری

(ساروخانی، 1381: 175)

شاخصهای مشاهده:

محقق  در آغاز باید  تصمیم بگیرد چه چیز را مورد مشاهده قرار دهد از این رو شاخصهایی را مد نظر خود قرار می دهد كه معمولاً به چهار شاخص اشاره می‌شود:

حركتی، زبانی، مكانی، فرازبان.

1- شاخص های حركتی/ بیانی: هر عمل، رفتار یا حركتی كه از جانب موضوعات مورد مشاهده بروز كند مانند حركات سرو دست و بدن.

2- شاخص های زبانی/ بیانی/ صوتی: محتوای سخن و كلام كه با توجه به زیر و بم بودن صدا، ادا می شود مانند بیان سریع یا كند یا كیفیت زبان یا پوتوق.

3- شاخص های فضایی/ مكانی: زمینه های ارتباطات، گرایش ها، نگرش ها، باورها، علایق و عقاید افراد كه دریك جمع مد نظر قرار گیرد مانند آزمون مورنو و رابرت بیلز.

4- شاخص های فرا زبان: با این شاخصها ژرفای تحقیق فزونی می یابد و شناخت واقعیت بهتر صورت می گیرد. رفتار فرا زبان مانند بلند یا آهسته سخن گفتن، قطع كردن سخن دیگران، تغییر آهنگ كلام و … (همان: 81-177)

انواع مشاهده :

پس از بیان اهمیت مشاهده در تحقیقات اجتماعی لازم است انواع آن ذكر گردد كه عبارتند از:

1-مشاهده نامرئی:

رفتار در این نوع مشاهده طبیعی است و موقعیت تحقیق به واقعیت نزدیك تر است. دراین نوع مشاهده از وسایلی نظیر دوربین مخفی، آیینه و … استفاده می شود. از جمله كسانی كه به این مشاهده دست می زنند می توان  به روزنامه نگاران و دست اندركاران رسانه ها اشاره كرد.

2-مشاهده فعال:

این نوع مشاهده در برابر مشاهده پذیرا یا منفعل قرار دارد و زمانی است كه محقق به مشاهده ساده نمی پردازد بلكه خود به كار دستكاری متغیرها دست می زند و شرایط ویژه پدید می آورد تا نتایج آن را یادداشت كند. (همان : 185).

3-مشاهده ناپیوسته:

مطالعات طولی نظیر پانل یا روند پژوهی در این نوع مشاهده جای می گیرند. بدین صورت كه محقق نسلی را در یك زمان (t) مطالعه می كند، سپس در فاصله زمانی معینی تكرار می شود (ازكیا، 1382: 415)

محاسن روش مشاهده این موارد عبارتند از :

1- بزرگترین مزیت مشاهده این است كه روشی است مستقیم كه از طریق آن می‌توان به اطلاعات دست اول دست یافت و در مجموع درحالت طبیعی دسترسی به رفتار و حوادث بدون دخالت سایر عوامل از طریق مشاهده ممكن است
(طالقانی، 1381: 105)

2-   حجم اطلاعات وسیعتری از محیط و فرد یا افراد مورد مشاهده به دست محقق می رسد.

3- این روش برای شناخت افرادی كه قادر به بیان وضعیت خود از طریق دیگر نیستند، نظیر كودكان، بیماران روانی و … روش مناسبی است.

4-   این روش می تواند به عنوان روش كنترل برای سایر روشهای گردآوری اطلاعات مورد استفاده قرار گیرد.

5- مشكلات زبانی و فرهنگی همانند سایر روشها تاثیر كمتری در اجرای روش دارد، مثلاً بعضی اطلاعات را كه از طریق زبان نمی توان گفت از طریق مشاهده می‌توان دریافت نمود.

6- در مشاهده بویژه اگر غیر علنی باشد، مقاومت و جدل و ممانعت احتمالی برسرراه گردآوری اطلاعات وجود ندارد. (حافظ نیا، 1381: 15-214)

معایب روش مشاهده این موارد عبارتند از :

1- روش مشاهده درجامعه ای محدود و در مطالعات مورد كاربرد دارد و برای مطالعات وسیع و جامعه ایی بزرگ مناسب نیست؛ زیرا تدارك مشاهده گران ورزیده و متعدد مقدور نیست.

2- وجود محقق و مشاهده گر در محیط مشاهده باعث می گردد كه شرایط عادی و طبیعی آن تغییر نماید و حالت غیر عادی و غیر طبیعی به خود بگیرد.

3- مشاهده برای تحقیقات تداومی كه زمان طولانی را طلب می كند، روش مقرون به صرفه نیست. (حافظ نیا، 1381 : 215)

4- روش مشاهده با اینكه ژرفانگری و ایجاد قضایای نظری مناسب است، اما برای آزمون فرضیه های مشتق از نظریه روش مناسبی نیست. (طالقانی، 1381: 95)

5- با توجه به این كه شناخت از طریق حواس پنجگانه بدست می آید از این رو اولاً ما از محیط بیرونی خود همه واقعیتها را نمی توانیم مشاهده كنیم، بلكه فقط آن واقعیتهایی برای ما قابل مشاهده اند كه ادراك محدود و درواقع ضعیف ما اجازه می دهند. (رفیع پور، 1382: 103)

6- در روش مشاهده فقط بخشهایی از روباط اجتماعی مشاهده می شود مثلاً روابط بسیار خصوصی یك زن و شوهر را نمی توان مشاهده نماید. (همان: 103)

قیمت فایل فقط 3,000 تومان

برچسب ها : تحقیق بررسی تكنیك مشاهده و مصاحبه در جمع‌آوری اطلاعات , پروژه بررسی تكنیك مشاهده و مصاحبه در جمع‌آوری اطلاعات , مقاله بررسی تكنیك مشاهده و مصاحبه در جمع‌آوری اطلاعات , دانلود تحقیق بررسی تكنیك مشاهده و مصاحبه در جمع‌آوری اطلاعات , بررسی تكنیك مشاهده و مصاحبه در جمع‌آوری اطلاعات , تكنیك مشاهده , مصاحبه در جمع‌آوری اطلاعات