جغرافیای سیاسی ـ امنیتی كردستان عراق و پیامدهای امنیتی آن بر ایران

دسته: جغرافیا
بازدید: 170 بار
فرمت فایل: doc
حجم فایل: 63 کیلوبایت
تعداد صفحات فایل: 94

مقدمه خاورمیانه در طول سالیان در یك افق صد ساله از قرن بیستم همواره كانون بحران و بستر مناقشات متعددی بوده است همواره بحث از اهمیت مكانی خاورمیانه و دارایی های طبیعی كشورهای این منطقه است كه این حوزه از جغرافیا را به مركزی پرنقش و ناآرام تبدیل كرده است اما بحث اقلیت های قومی نیز وجه دیگری از ویژگی های این منطقه است كه به موضوع مناقشه آمیزی د

قیمت فایل فقط 5,900 تومان

 جغرافیای سیاسی ـ امنیتی كردستان عراق و پیامدهای امنیتی آن بر ایران 

مقدمه

خاورمیانه در طول سالیان در یك افق صد ساله از قرن بیستم همواره كانون بحران و بستر مناقشات متعددی بوده است. همواره بحث از اهمیت مكانی خاورمیانه و دارایی های طبیعی كشورهای این منطقه است كه این حوزه از جغرافیا را به مركزی پرنقش و ناآرام تبدیل كرده است.

اما بحث اقلیت های قومی نیز وجه دیگری از ویژگی های این منطقه است كه به موضوع مناقشه آمیزی در درون دولت، میان مرزها، میان دولت ها و نهایتاً در وخیم ترین سطح آن موضوع كشمكش قومی با یك دولت مستقل است. عدم درك درست و ناكافی از حقوق اقلیت ها به ویژه اقلیت كردی كه به شكل چند تكه در میان دول ایران، تركیه و سوریه پراكنده گشته اند. همواره از مسائل بحران زای سیاسی درون دولتی و میان دولتی بوده است.

آگاهی اقلیت ها به حقوق اساسی و طبیعی خود كه مورد تأكید نوانسیون حقوق اجتماعی ـ سیاسی، اعلامیه حقوق بشر و بخشهای مختلف سازمان ملل است همگی می تواند به نوعی به برجسته شدن بار ژئوپولیتیكی چنین فضاهایی بیانجامد. حمایت از گروههای قومی، مذهبی و نژادی از دیرباز در حقوق و سیاست بین الملل مطرح بوده است. ظهور كشورها در قالب های دولت ـ ملت طی قرون شانزدهم و هفدهم و پیدایش ترتیبات حقوق بین الملل كه بازتابی از این نظام بود، توجه به گروه های اقلیت را ضرورت بخشید. با این حال مسئله اقلیت ها در نیمه دوم قرن بیستم به ویژه پس از فجایع جنگ جهانی دوم بار دیگر توجه بسیاری را به خود جلب كرد.

از آنجایی كه اساساً مسئله كرد و كردستان ریشه در مفهوم اقلیت كرد دارد، باید بیش از هر چیز به روشن ساختن مفهوم «اقلیت» بپردازیم؛ در رابطه با تعریف «اقلیت» در میثاق حقوق مدنی و سیاسی به تفصیل بحث شده است. اما تعریف كاربردی از این مفهوم را می توانیم از كاپورتورتی سراغ بگیریم؛ «اقلیت عبارت است از گروهی كه در حاكمیت شركت نداشته و از نظر تعداد كمتر از بقیه جمعیت كشور هستند، ویژگی های متفاوت قومی، مذهبی یا زبانی با سایر جمعیت كشور دارند و دارای نوعی حس وحدت منافع و همبستگی در جهت حفظ فرهنگ، آداب و رسوم، مذهب یا زبان خود هستند.» از میان اقلیت های بزرگ شرق زمین و مسائل مربوطه به آنها كردها و كردستان به دلیل جایگاه جغرافیایی و موقعیت استراتژیك و ژئوپولیتیك این سرزمین و نیز تاریخ گذشته آن و اوضاع اجتماعی مردم كرد و نیز با توجه به ساختار بی ثبات و شكننده وتركیب دموگرافیكی ناهمگون و به شدت مركب و اوضاع جغرافیایی نامتجانس كشورهایی كه كردها مهمترین اقلیت درون مرزهای آنان را تشكیل داده اند. از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

 تاریخی منطقه هستند و از رو حس مقاومت آنان نیز آمیخته به شیوه های تلافی جویانه بوده است.

2- كردستان عراق هم در ترتیبات جنگ سردی و هم نظام جهانی پس از فروپاشی عصر جنگ سرد، به دلیل جایگیری در ترتیبات سیاسی انرژی محور خاورمیانه قرار می گیرد و خود ملاحظات خاص سیاسی، انرژی = امنتی و البته نظامی دارد.

بررسی تحولات این سرزمین از مقطع تاریخی شكل گیری عراق، نگاه به مبارزات كردها با رژیم بعث و نهایتاً فروپاشی رژیم بعث و موضوع شكل گیری اولین حكومت فدرالی قومی منطقه در چارچوب حفظ تمامیت ارضی عراق از فرازهای قابل توجه این پژوهش است.

اما نكته حائز اهمیت اینكه ما با توجه به تئوری «بین المللی شدن مناقشات قومی»[1] بر این باور هستیم كه ویژگی های ژئوپولیتیكی و ترتیبات جغرافیایی سیاسی =  نظامی كردستان عراق به ویژه پس از فروپاشی رژیم بعث گویای یكی از موفق ترین تجربه های حق تعیین سرنوشت مردم اقلیت با باقی ماندن در چارچوب مرزهای سیاسی كشور میزبان است. الگوی كردستان فدرالی در عراق نمونه تاریخی موفقی خواهد بود كه به مثابه حلقه های تكمیل كننده زنجیره های دولت = ملتهای خاورمیانه، فضای پرتنش اقوام= ملت را پرمیكند.

فصل اول؛ كلیات تحقیق

1-1-      طرح مسئله

مشرق زمین گهواره تمدنی زیست بزرگترین اقوام اعم از گروههای زبانی، فرهنگی و نژادی ـ قومی مختلف است. از میان اقلیت های بزرگ مشرق زمین و مسائل مربوط به آنها كردها و كردستان به دلیل جایگاه جغرافیایی و موقعیت استراتژیك ژئوپولیتیكی این سرزمین و نیز تاریخ گذشته آن و اوضاع اجتماعی مردم كرد و نیز با لحاظ نمودن ساختار سیاسی شكننده و تركیب جمعیتی ناهمگون و وضعیت جغرافیایی نامتجانس كشورهایی كه كردها مهمترین اقلیت درون مرزهای آنان را تشكیل داده اند. گروه قومیتی كه در مقایسه با سایر اقوام پراكنده و گروههای اقلیتی در این منطقه سیاسی ترین آنها نیز هستند و این موضوع را از اهمیت خاصی برخوردار كرده است.

كردستان به عنوان یك واحد جغرافیایی در دو مرحله تقسیم گردیده است. نخستین تجزیه در تاریخ این سرزمین هنگامی اتفاق افتاد كه درسال 920 هـ . ق در نبرد چالدران نیروهای امپراطوری عثمانی لشكریان شاه اسماعیل صفوی را در هم شكستند، به موجب تحولات ناشی از این رخداد تاریخی بخش های وسیعی از غرب كردستان از پیكره جغرافیایی ایران جدا و ضمیمه قلمرو امپراطوری عثمانی گردید.

قرنها بعد یعنی هنگامی كه امپراطوری كهن، گسترده و در عین حال پوسیده عثمانی در پایان جنگ جهانی اول از هم فروپاشید. و میان اقوام و ملل تابعه این امپراطوری تنها ملت كرد بود كه نه تنها توانست به آرزوهای خویش برای تشكیل حكومت ملی جامه عمل بپوشاند بلكه سرزمین آنان میان كشورهای تازه تأسیس تركیه، عراق و سوریه تقسیم شد و به این ترتیب بخشهای مختلف كردستان تحت مالكیت كشورهایی درآمد كه از نظر قوانین اداری و فرهنگ اجتماعی و شیوه حكومتی با هم كم و بیش متفاوت داشتند.

اما در این میان كردستان عراق شرایط خاص جغرافیایی= سیاسی خاصی در میان كشورهای میزبان كردها دارا بوده است. از سویی از لحاظ جغرافیایی در مركز پراكندگی كردهاست و از سویی به لحاظ سیاسی سیاسی ترین گروه اقلیت كردها می باشد.

ناسیونالیزم كرد در عراق كه پس از جنگ جهانی اول نضج گرفت زمانی كه نیم بند عراق تحت قیومیت و هدایت نیروهای استعماری بریتانیا اداره می شد؛ محصول تضادها و دوگانگی های آشتی ناپذیر میان فرهنگ، آداب و رسوم، تاریخ، نژاد، زبان و … دو قوم تشكیل دهنده ساختار سیاسی عراق یعنی كردها و عربهاست. تلاش و برنامه انحصار گرایانه اعراب برای جلوگیری از حضور مشاركت كردها در ساخت قدرت سیاسی در تشدید و تقویت آن تأثیر ویژه ای نهاده است. كشمكش های درون مرزی از یك طرف و عواملی همانند وضعیت جغرافیایی ناهنگون، چگونگی استقرار جمعیت از لحاظ جغرافیایی (كردها در شمال و عربها در جنوب) و همین طور مداخله كشورهای بزرگ كه منافع آنان در منطقه گاهی با منافع عراق هماهنگ و گاهی در تضاد است و نیز افزایش فشارهای سیاسی= نظامی بر كردها از سوی حكومت هایی كه یكی پس از دیگری اداره امور عراق را به دست می گرفتند و با پیش گرفتن سیاست های افراطی   ؟    كردها و كردستان را تحت فشارهای مضاعف قرار می دادند.

مسئله كردها و عامل جغرافیایی كردستان عراق و ملاحظات ژئوپولیتیكی آن همواره ذهن تمام رژیم های حاكم بر بغداد را به خود مشغول داشته است چه بسا دولت هایی كه در پی ناكامی در حل مسائل كردستان از قدرت بر افتاده اند و عده ای دیگر نیز با توسل به ابزار و سلاح سركوب سعی كرده اند صورت مسئله كردستان عراق را پاك كنند.

و در این پایان نامه با بررسی پایه ای از مسائل كردستان و نیز نگاهی به روند تاریخی این بحران با تكیه بر عوامل تقسیم كردستان از دید ژئوپولیتیكی و بستر بحران زای جغرافیایی= امنیتی آن تلاش می شود حتی حل مسئله كردستان در قالب شكلی از فدرالیسم پس از فروپاشی رژیم بعث، در چارچوب تئوری «بین المللی شدن منافع و تهدید یك بحران قومی» به تحلیل ژئوپولیتیكی دست پیدا كنیم و قادر به ارائه پیش بینی در خصوص آینده و روابط عراق با همسایگانش باشیم و از سوی دیگر ملاحظات این تحولات را هم بر امنیت ملی ایران در نظر بگیریم.

این پایان نامه با رویكردی ژئوپولیتیكی در بستر تحولات جبهه های ژئواستراتژیك و چرخش این جبهه ها به سمت ژئواكونومی بویژه در خاورمیانه فضای تحلیلی گسترده ای را از جغرافیای تهدید و منافع برای كردستان و كل منطقه در اختیار خواننده قرار خواهد داد.

تلاش نهایی و مهم این پایان نامه این است كه تحولات رخداده در كردستان عراق را با توجه به متن ژئوپولیتیكی در فضای جدید بین المللی تحلیل كند.

1-2- هدف تحقیق

هدف هر پژوهش در واقع موتور اولیه روشن كننده و انگیزه نهایی در تحقیق است. هدف اصلی از انجام این تحقیق بررسی بستر جغرافیایی= امنیتی كردستان به ویژه عراق و فهم چرایی و چگونگی شكل گیری ترتیبات جغرافیایی سیاسی كردستان عراق است. چگونگی شكل گیری این ترتیبات مسلماً در رأی ملاحظات دولتی، میان دولتی و میان مرزی است كه به تبع می تواند برای همسایگان عراق هم ملاحظات چندی را در بر داشته باشد. بررسی ملاحظات می توانند به عنوان مدل سازی[2] در تصمیم گیری های سیاسی مورد توجه واقع شود.

1-3- اهمیت تحقیق

در گذشته مسائل مربوط به اقلیت ها، تنها عرصه تعادل میان اقلیت ها و گروههای قومی با دولتها بوده است. اما هم اینك بازیگران جدیدی مانند سازمانهای سیاسی و مدنی و بین المللی به شكل مؤثری وارد این عرصه شده اند. همچنین در سالهای اخیر، دفاع از حقوق اقلیت ها و قومیت ها بدل به ابزاری برای اعمال فشار و مداخله در امور كشور شده است. بررسی مسئله مناقشه قومی میان مرزی از چند حیث شایان توجه بسیار است.

1-   توجه روز افزونی كه به نقش مردم توده ها و به تبع این رویكرد به جایگاه اقلیت های سركوب شده اجتماعات حاشیه نشین شده می شود باعث افزایشی اهمیت سرنوشت اقلیت ها در میان جوامعی شده است كه این اقلیت در حاكمیت دولت مركزی نقش مهمی ندارند.

2-   در جغرافیا هایی كه قومیت واحدی میان مرزهای سیاسی چند كشور از گسسته شده اند، بحران ها و مناقشات یك گروه می تواند به بحرانی شدن اوضاع در سایر مرزها و در میان دیگر قومیت ها بیانجامد برعكس حتی اگر وضعیت بالنسبه با ثباتی برای یك منطقه پیش بیاید یا به وضعیتی از نوع خودمختاری یا فدرالیسم برسد، سایر مناطق هم خواهان پیروی از الگوی عملی شده هستند. از این رو اهمیت انجام پژوهشی این چنینی در این است كه ما وضعیت كردستان عراق را در 2 حالت بحران و ثبات با ملاحظه پیامدهای خاص اش بر مناطق اطراف بررسی می كنیم و این می تواند به محقق توان پیش بینی و روند شناسی آینده را نیز بدهد.

1-4- فرضیه تحقیق

      ·        تحولات ناشی از شكل گیری نوعی از فدرالیسم در كردستان عراق می تواند (با توجه به تئوری بین المللی شدن تهدید و منافع مناقشات قومی) در رفتارهای كشورهای همسایه عراق، به ویژه ایران تأثیر بگذارد.

      ·        تحولات ناشی از تغییر در الگوی قلمرو خواهی كردهای عراق بر كردهای همسایه عراق تأثیری نخواهد گذاشت.

      ·        الگوی فدرالیسم به عنوان راه حل میانی برای مسئله كردها با حفظ تمامیت ارضی كشورهای میزبای، تنها راه حل موجود و عملی است.

1-5- قلمرو تحقیق

در 3 بعد موضوع، مكان و زمان می تواند به حیطه شناسی قلمرو تحقیق مبادرت كرد.

الف) موضوع تحقیق عبارت است از جغرافیای سیاسی امنیتی كردستان عراق

II)       از زمان تحقیق عمدتاً پس از جنگ جهانی اول و شكل گیری عراق به عنوان بازیگری جدید در جغرافیای سیاسی جهان تا فروپاشی رژیم بعث

مكان) عمدتاً جغرافیا و گستره پراكندگی كردها در خاورمیانه از سوریه تا زاگرس ولی با تكیه و تأكید بر كردستان عراق

1-6- روش شناسی تحقیق

 برای انجام این تحقیق از شیوه های زیر برگرفته شده است:

الف) مطالعه كتابخانه ای و بررسی اسناد و آثار موجود در این زمینه به عنوان محور اصلی این تحقیق مورد توجه جدی بوده است كه بیشترین زمان هم صرف این كار شده است.

ب) طبقه بندی اطلاعات و استفاده از داده های گردآوری شده به فراخور موضوع در هر قسمتی كه مورد نیاز بوده است.

پ) با توجه به تمركز بر رویكرد ژئوپولیتیك به نوعی تلاش وافری برای تحلیل آن از طریق بررسی الگوهای ژئوپولیتیكی شده است.

1-7- محدودیت های تحقیق

نبود منابع تحقیقاتی گسترده به روز و البته متنوع و بیش از آن عدم امكان دسترسی به محققینی كه در این خصوص تحقیقات ارزنده ای داشته اند. اما متأسفانه اكثر محققین این حوزه در خارج از كشور هستند و اطلاعات كمابیش ناموثقی از محل زندگی یا مؤسسات تحقیقاتی آنها در دست است. سانسور شدید مسائل كردستان عراق و متأسفانه عدم انتقال اخبار درست در طی سالیان گذشته محققان را در یك حبس اطلاعاتی قرار داده است.

1-8- ساختار تحقیق

این تحقیق مشتمل بر پنج فصل می باشد: فصل اول مشتمل بر كلیات تحقیق است؛ فصل دوم به ادبیات و مبانی نظری تحقیق خواهد پرداخت؛ در فصل سوم كه فصل یافته های تحقیق است اوضاع سیاسی= اجتماعی كردستان از شكل گیری عراق تا فروپاشی رژیم بعث رابررسی خواهد كرد.

فصل چهارم فصل رد یا تأیید فرضیات اساسی تحقیق است كه در 2 قالب 1- بررسی الگوی فدرالیسم قومی؛ 2- اثبات یا رد فرضیه بین المللی شدن بحران و منافع مناقشه قومی تحلیل خواهد شد. و فصل پنجم نیز نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات به منظور رسیدن به الگوی قابل پیش بینی برای آینده برای مناطق همجوار است.

در ادامه هم بخش ضمائم نقشه ها و البته كتابشناسی ارائه خواهد شد.

1-9- كلیه واژگان

جغرافیای سیاسی، جغرافیای امنیتی، كرد، كردستان عراق، ژئوپولیتیك، ژئواكونومی، بحران درون مرزی، میان مرزی، میان دولتی.

فصل دوم؛ ادبیات و مبانی نظری تحقیق

برای بررسی مسائل كردستان عراق به عنوان جغرافیایی كه بحران قومی موجود در آن به این منطقه وضعیتی خاص بخشیده است، نیازمند تعریف عملیاتی چند واژه در ابتدای این فصل است. ابتدا اشاره ای كوتاه به چند واژه كلیدی می كنیم سپس به متن جغرافیای تاریخی، اجتماعی و امنیتی كردستان عراق وارد می شویم.

               ·        قومیت مفهومی است كه اغلب به عنوان مجموعه ای از پیشینه مشترك، خاطرات تاریخی، فرهنگ شامل زبان، مذهب، رسوم، آوازها، غذا، هنر و لباس، عده ای از مردم را به مكان جغرافیایی خاصی متصل می كند كه البته ما در خصوص تعریف قومیت با سه رویكرد روبه رو هستیم: 1) ازلرگرایان كه معتقدند قومیت ویژگی ثابتی است كه هیچ تغییری نخواهد كرد. 2) ازلرگرایان هستند كه معتقدند قومیت ابزاری برای نخبگان سیاسی در راستای بسیج كردن مردم برای رسیدن به اهداف خاصی است و 3) سازه انگاران كه معتقدند قومیت مفهومی است كه می تواند در جریان تعاملات اجتماعی در طول زمان دچار دگرگونی ماهیتی، متنی و كاركردی شود[3].

               ·        بحران قومیتی گویای مناقشات میان جوامعی است كه خود را به علت داشتن ویژگی هایی متمایز از دیگران می بینند؛ بسیاری از آگاهان معتقدند كه مناقشات قومی ابتدائاً درگیری های نظامی برسر یك منطقه مورد منازعه هستند³. عده ای دیگر مسئله قومیت ها را منازعه بر سر منابع محدود می دانند. مناقشاتی كه ممكن است ما بین گروههای مختلف توصیفی بر سر تصاحب منابع بیشتر صورت گیرد و گروههای اقلیت به ادعای بهبود وضعیت رفاهی اعضاء خود، دیگران را دچار زحمت، آوارگی و ناامنی كنند⁴.

بحران توصیفی حتی می تواند در نتیجه سقوط یا فروپاشی یك امپراطوری یا نظام سیاسی به وجود بیاید. یعنی زمانی كه نهادها و بوروكراسی دولتی= سازمانی ضعیف می شوند و منجر به منازعه قدرت میان افراد سیاسی در رقابت برای رسیدن به حكومت مركزی می شود⁵.

               ·        بین المللی شدن مناقشه قومی به هر مناقشه ای گفته می شود كه مبنایی قومیتی دارد و در بردارنده بازیگران بین المللی می شود و بر فراز مرزهای سیاسی حركت میكند و همسایگان جغرافیایی= سیاسی مبدأ را متأثر می كند. بین المللی شدن زمانی حتمی می شود كه مناقشه قومی در یك دولت تهدیدی علیه ثبات منطقه یا جامعه بین المللی می شود⁶.

اما در مجموع می توان گفت تعریف  ؟    جامع ترین تعریف موجود از مناقشه قومی است. وی می گوید مناقشه قومی در بردارنده درگیری و تنش از گروههای مختلفی است كه خود را با استفاده از معیار قومی برای طرح ادعاهایشان در جهت تحقق منافع جمعیشان در مقابل دولت یا بازیگران سیاسی قرار می دهند⁷.

به هر حال می توان گفت كه مناقشات قومی بویژه یك قومیت در میان مرزهای سیاسی كشورهای مختلف پراكنده شده اند استعداد و پتانسیل بیشتری برای انتقال الگوی بحران یا منافع دارند. از این رو در خصوص بحران كردستان می توان انتظار داشت كه به دلیل شرایط خاص جغرافیایی ژئوپولیتیكی اش و به عنوان سیاسی ترین حوزه پراكندگی قومیت كرد، توانایی گسترش و انتقال الگوی بحران یا حل منازعه را به سایر همسایگانش هم داشته باشد.

2-1- جغرافیای تاریخی، اجتماعی و امنیتی

2-1-1- پیشینه نژادی ـ تاریخی

                         ·                نژاد كرد

مهمترین موضوع و نكته قابل توجه در مورد تاریق كردها قبل از میلاد مطالبی است كه به شناسایی و معرفی ریشه و نژاد آنان می پردازد. موضوع نژاد واجد ابعاد و بار سیاسی است به گونه ای كه تمایز نژاد یكی از عوامل اصلی پدید آمدن تضادها و تنازعات سیاسی باشد. اگر این تفریف از نژاد را كه عبارت است از: «دسته یا گروههای انسانی كه دارای خصوصیات جسمانی مشترك باشند كه بنا بر اصل توارث به آنها رسیده است. هر چند این گروهها از نظر آداب و رسوم، یا ملیت همانند نباشند.⁷» بپذیریم باید به ریشه های نژادی كردها بازگردیم.

در این خصوص نظریات مختلفی وجود دارد اما در یك نظر كلی عقیده بر این است كه نژاد آریایی كه بنا بر مدارك محكم تاریخی و آثار و علائم به دست آمده كه مورد تأیید تاریخ نویسان و محققین قابل اطمینان است، اولین نوع بشری هستند كه بنیانگذار زندگی نوین و تمدن دنیای باستان بوده و با درایت و عقل ذاتی گره مشكلات زندگی و احتیاجات روزانه بشر را گشوده اند. آثار قدیم و اسناد پیدا شده جدید از آغاز تاریخ ایران باستان تا این ایام همه گواه بر بزرگواری، دلیری، ثبات قدم، عقل و درایت كامل و سایر صفات پسندیده این نژاد است⁸ .

آریایی ها به 3 شاخه تفكیل می شوند:

اول: هندوها

دوم: اروپایی ها (لاتین، ژرمن، اسلاوی ها و  ؟  )

سوم: ایرانی ها (پارسها، كردها، اعم از مادها و آراراتها)

عده ای از دانشمندان كردها را قدیمی ترین ساكنان خاورمیانه امروزی می دانند و عقیده دارند كه «تاریخ، ملتی كهن تر از كرد در این سرزمین نشان نمی دهد» به خود ندیده است. از قرنها پیش در منطقه كوهستانی پهناوری در خاورمیانه در دامنه رشته كوه زاگرس و آرارات مردمی زندگی می كرده اند كه آنها را كرد نامیده اند؛ كردها و اجدادشان بیش از سه هزار و به گفته ای چهار هزار سال است كه در این سرزمین زندگی می كنند.

آثار و اسناد تاریخی فراوانی در تأیید این ادعا از سور مورخان، شرق شناسان و دانشمندان ارائه شده است در یكی از مهمترین بخشهای كتاب مشهور گزنفون نیز كه شرح عقب نشینی ده هزار نیروی اجیر شده یونانی است كه در خاك كردستان فعلی تا كناره دریای سیاه را مسكن كردونی هایی می دانند كه مانند كردان امروزی كوه نشین و فعال بوده اند و در همان محدوده جغرافیایی سكونت داشته اند كه امروزه مسكن كردهاست.

چنان كه تحقیقات عده ای از مورخان و محققان برجسته و شرق شناسان بنامی نیز مثل هارتتان و تئودور نولد آن را به اثبات رسانده است. كه كورتی های مورد اشاره مورخان باستان از جمله استرابون جغرافی دان همان كردها می باشند⁹ ، و كسان دیگری نیز همچون دمرگان و مادسیون پا فراتر نهاده اند. و مادها را شاخه ای از نوادگان گوتی ها و كاسی ها می دانند¹⁰ .

بابا مردوخ نیز عقیده دارد كه مادها اجداد كردی های امروزی هستند كه البته شرق شناسان بزرگی همچون پروفسور سایس در این مورد با وی هم داستان می باشد. پاره ای دیگر از مورخان بزرگ ایرانی همچون شیرالدوله پیرنیا نیز مادها را به درستی اجداد كردان امروزی می داند¹¹ ؛ به هر حال مادها پس از ایجاد اتحاد درونی میان خود به رهبری دیاكو در سال 708 قبل از میلاد اقوام هم كیش ساكن در مناطق مركزی و جنوب ایران یعنی پارسها را نیز مطیع خویش ساختند و اكباتان یا همدان را به عنوان پایتخت خود احداث كردند. پروفسور سایس معتقد است؛ «مادها عشایر كرد بودند كه در شرق آشور زندگی می كردند و سرزمین آنان تا جنوب دریای خزر ادامه داشته است». ¹² . عده ای دیگر از مورخان و صاحب نظران درباره نژاد ملت كرد عقیده دارند كه زبان مادی همانند زبان كردی امروزه بوده است.

                                  ·         تاریخ كرد

منطقه كوهستانی آرارات كه رودخانه های دجله و فرات از آن سرچشمه می گیرند از قرنها پیش جایگاه زندگی قبایلی بوده و هست كه تاریخ بارها به تجانس و همگونی اجتماعی و زبانی ایشان اشاره كرده است. این قبایل كردها هستند و چنانكه گفته می شود یكی از شعبه های مشهور نژاد آریایی كه محققان را در آریایی بودنش شكی باقی نیست كردان هستند كه از هزاره اول پیش از میلاد مسیح در مناطقی كه امروزه سكونت دارند، می زیسته اند و در متون تاریخی سومری،  ؟   ، بابلی از اكراد به كرات نام برده است.

البته بعضی از نویسندگان كوشیده اند با دلایل بی اساس طایفه كرد را كه یكی از شعب نژاد ایرانی بلكه خود از اركان ایرانی بودن است، از طوایف گورانی یا ساسی معرفی كنند. بعضی در صدد بر آمدند كه كردان را از اخلاف گوتی ها و لولویی ها كه ساكنان كوهستان غربی ایران بوده اند، معرفی كنند.

كرد یكی از شاخه های درخت كهنسال برومند نژاد ایرانی است و همواره در نقاط مختلف جهان با عزت و احترام زیسته و پیوندهای محكم او را با شاخه های این درخت مربوط ساخته است. یك قسم سرگذشت تاریخی آنها را    ؟     بخشیده است.

آنها در سده هشتم قبل از میلاد بر نواحی از زاگرس مسلط شدند و امپراطوری بزرگ ماد را تأسیس كردند. در سال 612 قبل از میلاد شهر نینوا پایتخت امپراطوری آشور را تصرف و آن را به زیر سلطه خود درآوردند. امپراطوری ماد در سده شش ق.م رو به زوال نهاد و در 55 ق.م تسلیم هخامنشیان شد. تاریخ ایران از روزی كه «آماد» یا ماد قدیم در برابر آشور بانی پال ایستادگی كرد و نینوا را فتح كرد تا روزگار هخامنش و اشكانیان و ساسانیان و دوره اسلامی هر ورقی را كه از تاریخ بر می گردانیم می بینیم كه صفوف نیروی ایران دوش به دوش ساكنان كردستان در مقابل خصم صف آرایی كرده اند.

منطقه كوهستانی پهناوری كه آن را زاگرس می خواندند و امروز در مغرب ایران، شرق تركیه و شمال عراق واقع است به واسطه تماس با ممالك عهد عتیق مثل خوزستان، ایلام، سومر و آكاد داشته است از اعصار بسیار كهن مشهور بوده است. منطقه زاگرس چنان پیوسته به دشتها ی نامبرده بود كه صرف نظر از اوضاع آنجا برای زمامداری سرزمین های بین النهرین و ایلام امكان نداشت. زیر آذوقه این بلاد و آب مزارع آن از این كوهستان می آمد و خط ارتباط مستقیمی از ایلام و نواحی شمالی بین النهرین از میان و یا حاشیه كوهستان ها بوده است.

هنری فیلد پژوهشگر آمریكایی ثابت كرده است كه انسان عهد یالئولیتیك از دوره ای جنوب ایران گذشته عموماً به دست شمال غربی هجرت گزید و از تنگه های سلیمانیه و رواندوز وارد سرزمین كردستان شده و به سمت شمال كوچ نموده است. بنابراین مقدمات كشوری كه محل سكونت مادها شد قبل از مذكور شدن نام آنان جایگاه طوایف بسیار بوده است.

نخستین پادشاهی كه آزاد شد و به نواحی زاگرس لشكركشی كرده «تیكلات پیلسرارل» بود، بعد از او در 843 ق.م سلمنصر نواحی كردستان فعلی را مورد تاخت و تاز قرار داد و برای نخستین بار نام ما مذكور شد. هرلوت تشكیل دولت ماد را به دیوكس منتصب می داند كه پایتخت خویش را شهر اكباتان قرار داد در حوالی سال 700 ق.م.

جانشینان او یكی پس از دیگری به جنگ با همسایگان خویش از جمله ایالت پارسومش پرداختند و “ خشتریه” یكی از سلاطین ماد آنجا را در 660 ق.م تصرف كرد اما تسلط ماد بر پارسومش دوام نكرد و پس از وی سكاها بر ماد تاختند و دولتی را كه آن پادشاه در فاصله 675-653 ق.م بنا گذارده بودند، ویران كردند و پادشاهان پارسومش بر آن سلطه یافتند. در 625 ق.م هووخ شتر مجدداً كوهستان ماد را بعد از 28 سال هرج و مرج انتظام بخشید و در سالهای بعد بود كه ماد به اوج قدرت و عظمت رسید.  هووخشتر از سمت شرق    ؟    از جانب جنوب سپاهان و در شمال غرب آتروپاتن، آذربایجان را كه ماد كوچك گویند تصرف كرد و اكباتان را پایتخت كشور عظیم خود گردانید و به ساحل هالیس حمله كرد و 5 سال با پادشاه لیدی موسوم به آلیاتی جنگ كرد. پس از وی پسرس، ایختوویگو، بر تخت پادشاهی نشست كه همزمان بود با پادشاهی كوروش كبیر و به یاری عشایر دیگر ایران مدعی تاج و تخت ماد شد. پادشاه بابل با او همدست گردید و سه جنگ و به روایتی دو جنگ میان سپاه ماد و كوروش به وقوع پیوست ولی كوروش به اكباتان رفت و خزاین دولتی را تصرف كرد و بدین ترتیب دولت ماد انقراض یافت.

پس از شكست داریوش از اسكندر مقدونی كردستان جز متصرفات جهانگشای مقدونی شد و دودمان سلوكی كراراً بر كردستان لشكركشی كردند. كردها به سرداری مولون بر پادشاهی سلوكی قیام كردند و آنها را از كردستان بیرون راندند .

سامانیان نیز باتوسل به نژاد و اجداد مادی خود احتمالاً اغلب كرد نژاد بوده اند. برای بیان این ادعا باید گفت در فارس كه مهد ساسانیان است از روزگار قدیم طوایف مختلف آریایی نژاد كه كردان هم یكی از آنان بوده اند. مسكن داشته اند. استرابون می گوید: «طوایف مختلفی كه ساكن پارس هستند عبارتند از: پاتیشخوارها، هخامنشیان،   ؟     و كورتی ها و مروها كه قسمتی به راهزنی و بقیه به زراعت مشغولند.»

مروها و كوریت ها از عشایر چادرنشینان آذربایجان شمرده می شدند. بطلمیوس مروها را همسایه كوریتها دانسته است. اردشیر بابكان «كرد» است زیرا جد او ساسانیان از طایفه شبانكار كه از كردان فارس بودند و در داراب كرد زندگی می كردند كه در 24 فرسنگی شیراز بوده است¹³ .

از آغاز حمله عرب به ممالك ایران این طایفه در كنار سایرین در رفع حملات وارده و حفظ شئون ایرانی و حمایت از سلطنت ساسانیان كوشیده و پس از انقراض آن دولت هم همواره   ؟    فرصتی برای جبران بوده است ولی در نهایت كردها با اجبار و زور به اسلام نگرویدند و پذیرش اسلام از سوی آنان تدریجی بوده است.

پس از قلمرو گشایی های اعراب ، كردها با جدیت بیشتری در میان سپاهیان مسلمان دوره ی خلفای اموی و عباسی حضور یافتند. برخی از خاندان های كرد نیز همچون شدادیان بر پاره ای از نواحی كوهستانی حكومت و امارت یافتند.

این حكومت در سال 340 هـ . ق توسط محمد بن كرتر تشكیل شد. این خاندان بر مردمانی حكومت می كردند كه بسیاری از آنان ارضی بودند. تاریخ سلسله شدادیان پر است از مبارزه برای ترویج آیین اسلام.

خاندان مهمی دیگری از نژاد كردها همچون كردهای حسنوایی در سال 348 هـ . ق در جنوب كره بیستون حكومت می كردند ولی ایشان نیز توسط سلجوقیان منقرض گردیدند. اندكی بعد در سال 380 هـ . ق نیز سلسله ای دیگر به نام مروانیان پدید آمدند كه ولایت دیار بكه و بعضی از شهرهای ارمنستان و نیز برای مدتی شهر اورنه جزء قلمرو آنان بود. بانیان این سلسله نیز كه در سال 489 هـ . ق توسط سلجوقیان از بین رفت كرد بودند ¹⁴ .

از میان همه سلسله های حكومتی كه توسط كردها در تاریخ پی افكنده شده اند، سلسله ایوبیان از نظر میزان قدرت سیاسی و نظامی و گستره ی جغرافیایی قلمرو حكومتی و نیز از جهت خدمات فراوانی كه به احیای قدرت دفاعی اسلام در مقابل مهاجمان صلیبی منجر شد از اهمیت و جایگاه ویژه و فوق العاده ای برخوردار می باشد. این سلسله در سال 569 هـ . ق در مصر توسط صلاح الدین ایوبی به وجود آمد. صلاح الدین ایوبی موجبات رشد و قدرت فوق العاده ای اسلام را فراهم آورد. وی قهرمانی بود كه از میان كردها برخاست. و تلاش صلیبی ها را برای تصرف بیت المقدس بی نتیجه گذاشت و آنان را از سرزمین های اسلامی راند. به همین خاطر نام وی در تاریخ جنگ های صلیبی به عنوان یك سردار فاتح ثبت است.

صلاح الدین ایوبی علاوه بر خدماتی كه در    ؟     «بر اثر تلاش های وی بود كه همچون گذشته طراوت، نیرو و متانت نصیب اسلام و مسلمانان شد¹⁵ .

از سلسه ایوبیان كه بگذریم، دولت زند در ایران كه كریم خان زند مؤسس آن بود از دیگر مقاطعی است كه كردها توانسته اند حكومت را در برهه ای از تاریخ در دست گیرند. تحركات كردها قبل از زوال عثمانی هم در این راستا قابل بررسی است. بعد از جنگ چالدران و ضمیمه شدن  از سرزمین كردستان به عثمانی امرای كرد كه به دلایل مذهبی از عثمانی پشتیبانی و در شكست صفویه كه علم تشیع برافراشته بود نقش مهمی داشتند از استقلال زیادی در اداره امود خود از سوی سلطان عثمانی برخوردار شده اند. پیمان بین عثمانی و كرد رسماً وجود شانزده امارات كوچك و بزرگ و حدود پانزده حكومت كرد را به رسمیت شناخت و به امرای مقتدر جنوب كردستان استقلال كامل داده شد. این امر از تمامی صفات و نشانهای ویژه حاكمیت بهره مند بودند، سكه ضرب می كردند، در نماز جمعه خطبه به نامشان خوانده می شد، و در برابر سلطان مسئولیتی نداشتند. و باج و خراجی به او نمی پرداختند و تنها تعهد آنها به سلطان این بود كه مرزهای خود را تغییر ندهند این عمل ظاهراً به منظور حمایت از حقوق امارات مجاور بود اما در حقیقت برای جلوگیری از پدید آمدن دولتی مركزی در كردستان بود.

در این هنگام و تا آغاز قرن نوزدهم در نتیجه استقلال عملی امارت كردستان ادبیات، فرهنگ و تمدن كردی پا گرفت و به سرعت شكوفا شد و در برخی از شهرهای كردستان مانند تبلیس و جزیره وحكاری كه از پایتخت های امارتهای مقتدر كردستان بودند به صورت مراكز فرهنگی مهمی درآمدند و در آنها شاعران و دانشمندان مورد حمایت و تشویق قرار می گرفتند. با رشد و شكوفایی فرهنگی كه در بین كردها به وجود آمده بود نقش مهمی در بیداری و آگاهی ملی كردها این نمود كه همین موجب پیدایش نخستین احساسات ملی گرایانه كردی در قرن نوزدهم شد.

شورش بابان در 1806 به رهبری عبدالرحمان پاشا الین حركت عمدئه كردها بر علیه عثمانی به شمار می آید اما این حركت پس از سه سال در سال 1808 به شكست انجامید. اما بزرگترین حركت كردها كه هدف آن ایجاد وحدت بین كردها و استقلال كردستان بو به وسیله میرمحمد، حاكم امارات سوران آغاز شد وی در زمانی كه نیروهای عثمانی در اثر جنگ با روسیه ضعیف شده بودند به تقویت نیروی خود پرداخت.

میر محمد در رواندوز پایتخت خود كارخانه های اسلحه سازی تأسیس كرد كه فشنگ و حتی توپ نیز می ساختند این كارخانه ها بیش از 200 قبضه توپ ساختند¹⁶. وی اقدام به تأسیس ارتش منظم خود نمود كه تا پایان سال 1833 با در اختیار داشتن ده هزار سواره نظام و بیست هزار پیاده نظام آموزش دیده تمامی جنوب كردستان را به تصرف خود درآورد. وی در سال 1853 شروع به پیشروی به سوی كردستان ایران نمود و تمامی نواحی كردستان ایران را تا مرزهای آذربایجان به تصرف درآورد.

دیگر حركت كردی مهم كه ویژگی های یك خیزش ملی را بیشتر از دیگر جنبش ها در خود داشت. شورش امیر بدرخان شاه كردستان بود. كریس كوچرا در جنبش ملی كرد درباره امیربدرخان می نویسد¹⁷ : «امیر بدرخان با جبه زربفت و دستار بزرگ حریر و دستمالهای ابریشم و شلوار ابریشم راه راه سرخ و سیاه و كفشهای نوك برگشته سروته سرخ قیافه ای شاهانه داشت. امیربدرخان در سخنانی خود را شریف تر از عثمانی، سلطان بزرگترین امپراطوری آسیا می داند و به او به چشم غاصب می نگرد و می گوید: منم كه شاه كشورم نه سلطان عثمانی اگر او از من مقتدر تر است در عوض من از او شریفترم .

وی در بین سالهای 1844 تا 1846 در اوج اقتدار و شكوه سكه به نام خود ضرب می كرد و اقتدارش از شرق ایران میگذرد و از غرب به بین النهرین امتداد می یاد و از دروازه های دیاربكه تا دروازه های موصل را شامل میشود. اما درگیری میان كردها به دورانی از هرج و مرج افتاد و طیف دیگری از رهبران در بین كردان ظاهر شدند و اینان كسانی نبودند جز رؤسای مذهبی و شیوخ كه در غیاب امرای مقتدر كرد رهبری توده ها را در دست گرفتند. امرا و رؤسای كردستان كردستان خواه اتباع ترك یا ایران با مردم كردستان همه متفق الراند كه با این دو حكومت نمی توان كار را به این صورت ادامه داد و باید كاری كرد كه دولت های اروپایی متوجه قضیه شوند و تحقیقاتی در این زمینه به عمل آرند … مردم كرد ملتی جدا هستند… ما می خواهیم امور خودمان را در دست داشته باشیم. این سخنان نخستین بیانیه ای است كه از ناسیونالیزم كرد دردست است و وی با این بیانیه در میان بنیان گذاران ناسیونالیسم كردی جای میگیرد. در سالهای 1879 و 1880 شیخ عبیدالله شمزینان دو شورش پی در پی در بادینان و نیز در كردستان ایران رهبری كرد و این شورشها سرانجامی جز شكست برایش ارمغانی نداشت.

تحصیل كردگان و روشنفكران كرد كه بیشتر آنها از طبقه اشراف كرد بودند و به دلیل داشتن امكانات بیشتر مادی و نفوذ خانوادگی در دستگاه حاكمه عثمانی توانسته بودند در مدارس اروپایی و یا آكادمی های نظامی امپراطوری به تحصیل بپردازند و با افكار نوین ناسیونالیستی در سایر كشورها آشنا شوند نخستین كسانی بودند كه   ؟     به تأسیس سازمانها و جعیت ها به منظور رهبری كردن توده مردم كرد نموده و نیز اقدام به انتشار نشریه هایی به زبای كردی نمودند.

عده ای از روشنفكران كرد از فعالان جنبشی اتحاد و ترقی بودند در سال 1898 نخستین نشریه كردی به نام كردستان توسط   ؟     بدر خان بیك به زبانهای  كردی و تركی منتشر شد و علاوه بر مسائل فرهنگی و آموزشی مسائل ملی را نیز از نظر دور نداشت. در همین سالها امیرعلی بدرخان بیك، ژنرال شریف پاشا و شیخ عبدالقادر سپه شیخ عبید الله جمعیتی به نام تعالی و ترقی كردستان بنیاد نهادند. به دنبال آن در پاییز سال 1908 جمعیتی به نام جمعیت كرد برای نشر معارف تأسیس شد كه مدرسه ای كردی در استانبول ایجاد نمود. بعد از چند سال به دنبال اختلاف بر سر رهبری جمعیت شیخ عبدالقادر از آن جدا شد و شروع به انتشار مجله ای كردی به نام «هه تاوی كورد» یا خورشید كرد نمود¹⁸ .

در این حال در كردستان حركتهای سیاسی تازه ای در سال شكل گرفتنی بود عده از تحصیل كرده ها و روشنفكران كرد به مناطق شهری كردستان رفته و در آنجا باشگاههایی تأسیس نمودند كه گاه چندین هزار تن عضو داشتند. این سازمانها كه هسته های اولیه سازمانهای سیاسی به معنای جدید بودند در ایجاد حركت ها و شورشهایی آتی در كردستان نقش عمده این نمودند از جمله این شورشها شورش در سیم در سال 1809 بود و نیز حركت هایی كه در منطقه موصل روی داد و رهبری آنها بر عهده شیخ محمود برزنجی بود كه مورد پشتیبانی بارزانی ها و زیباری ها نیز قرار گرفت.

در دوران جنگ اول جهانی بیشتر كردها دعوت خلیفه عثمانی را پاسخ گفتند و به جبهه های جنگ اعزام شدند. عده ای از شركت دز جنگ سرباز زدند و گروهی نیز در كنار ارتش روسیه با عثمانی جنگیدند. متأسفانه این بار نیز كردها موضع مشتركی نداشتند و همچون گذشته آلت دست نیروهای مختلف بودند.

بعد از پایان جنگ متفقین سایكس پیكو كه در سال 1916 بین وزیران خارجه بریتانیا و فرانسه امضاء شده بود و بعدها اساس معاهده سور قرار گرفت خاورمیانه را بین خود تقسیم نمودند. پیمان تاركه جنگ در سی ام اكتبر 1918 بر تقسیم عثمانی صحه گذاشت در این زمان بیشتر خاك عثمانی در اشتغال نیروهای بریتانیایی، فرانسوی، ایتالیایی و یونانی قرار داشت و ارتش عثمانی به شدت در هم شكسته و در وضعیتی رقت بار بود. در ایران نیز وضعیت ارتش چندان بهتر از عثمان نبود. كندال در كتاب كردها می نویسد برای رهایی كردستان از یوغ سلطه خارجی و ایجاد كشوری آزاد هرگز شرایط و اوضاع این چنین مساعد نبود. به هر حال اوضاع تا زمان انعقاد پیمان سور در 10 اوت 1920 ادامه داشت. در كنفرانس سور هیئت های نمایندگی بریتانیا ایالات متحده، فرانسه، ایتالیا، ژاپن ، پرتغال، ارمنستان، بلژیك، یونان، حجاز(عربستان سعودی) چكسلواكی، تركیه، لهستان، رومانی، صرب، كروات، اسلاونه (یوگوسلاوی سابق) و یك هیئت نمایندگی كرد به عنوان ناظر در گفتگو های مربوط به كردستان و ارمنستان شركت داشتند. پیمان سور در بخش سوم مواد 64-62 به كردستان می پرداخت؛ این مواد شامل:

ماده 62) كمیسیونی كه مقر آن استانبول و مركب از سه عضو منصوب از سوی دولتهای بریتانیا، فرانسه، ایتالیا بود ظرف شش ماه از تاریخ اجرای این پیمان مقدمات تأسیی حكومت خود مختاری كردی را در نواحی عمدتاً كردنشین واقع در شرق فرات تا جنوب مناطق مرزی آتی كشور ارمنستان و شمال مرز تركیه و سوریه در بین النهرین به نحوی كه در ماده 27 بخش دوم مقرر شده است فراهم خواهند كرد. چنانچه در هر مسئله ای اتفاق آراء موجود نباشد اعضاء كمیسیون مسئله را به دولتهای متبوع خود ارجاع خواهند كرد.

ماده 64) هرگاه پس از یك سال از اجرای این پیمان، جمعیت كرد مناطق مطرح در ماده 62 به شورای جامعه ملل مراجعه كنند و ثابت كنند كه جمعیت این مناطق می خواهند از تركیه مستقل شوند و چنانچه شورا تشخیص دهد كه شایستگی چنین استقلالی را دارند و توصیه كند این استقلال به آنها داده شود. در این صورت تركیه از هم اكنون موافقت  می كند كه توصیه های شورا را بپذیرد و از هر گونه حق و ادعایی بر آن مناطق چشم پوشی كند ...

كردستان مستقل كه در پیمان سور پیش بینی شده بود تنها یك سوم از سرزمین های كردستان را در بر داشت و بقیه سرزمین های كردستان ضمیمه كشورهای دیگر از جمله كشورهای تازه تأسیس سوریه و عراق می گردید. پیمان سور تنها از این جهت حائز اهمیت است كه برای نخستین بار در سطح بین المللی و در یك پیمان مهم بین المللی مسئله كرد مطرح شده حقوق آنها به رسمیت شناخته شده و وعده تأسیس كشور مستقل به كردستان داده شده است. قدرت های بزرگ در این سالها تغییرات گسترده و بعضاً مشددی را در خاورمیانه اعمال كردند و كشورهای جدیدی همچون عراق، سوریه، لبنان و اردن را به وجود آوردند اما به نظر می رسد وحدت كردستان چندان با منافع آنها تطابق نداشته است.

---

جهت دریافت فایل جغرافیای سیاسی ـ امنیتی كردستان عراق و پیامدهای امنیتی آن بر ایران لطفا آن را خریداری نمایید

قیمت فایل فقط 5,900 تومان

برچسب ها : جغرافیای سیاسی ـ امنیتی كردستان عراق و پیامدهای امنیتی آن بر ایران , جغرافیای سیاسی , جغرافیای سیاسی ـ امنیتی , پیامدهای امنیتی آن بر ایران , دانلود جغرافیای سیاسی ـ امنیتی كردستان عراق و پیامدهای امنیتی آن بر ایران , جغرافیا , کردستان عرق , , پروژه دانشجویی , دانلود پژوهش , دانلود تحقیق , دانلود پروژه