سیری درزندگانی حكیم خیامی نیشابوری

دسته: تاریخ و ادبیات
بازدید: 140 بار
فرمت فایل: doc
حجم فایل: 430 کیلوبایت
تعداد صفحات فایل: 52

مقدمه مطالعات آثار و دست نوشته های به جای مانده از اندیشمندان ، نوایغ و مشاهیر برای عموم مردم خصوصاً نسل آینده ساز ، جوانان فرهیخته و فرهنگ دوست امروز ایران ، ضروری است زیرا بررسی آثار علمی ، ادبی ، فكری و تاریخی اندیشمندان میهن اسلامی موجب می شود تا آنان بدانند نیاكانشان از چه پیشینه تمدنی درخشانی برخوردار بوده ، چگونه می اندیشیده ، چگونه می

قیمت فایل فقط 3,900 تومان

 سیری درزندگانی حكیم خیامی نیشابوری

مقدمه

مطالعات آثار و دست نوشته های به جای مانده از اندیشمندان ، نوایغ و مشاهیر برای عموم مردم خصوصاً نسل آینده ساز ، جوانان فرهیخته و فرهنگ دوست امروز ایران ، ضروری است . زیرا بررسی آثار علمی ، ادبی ، فكری و تاریخی اندیشمندان میهن اسلامی موجب می شود تا آنان بدانند نیاكانشان از چه پیشینه تمدنی درخشانی برخوردار بوده ، چگونه می اندیشیده ، چگونه می زیستند و چگونه توانسته تمام فرهنگ ها بویژه تمدن دنیای غرب را چنانكه بزرگان آنها بارها اعتراف كرده اند . طی قرون پنجم تا نهم مدیون خود سازند و در علوم و متون مختلف اعم از طب ، ریاضی، فیزیك ، شیمی ، معماری و ادبیات پیشتاز همگان باشند .

این گذشته تابناك و غرور آفرین در آینه كتیبه های سنگی و سفالینه ها و آثار نقش بستته بر لوحه ها و اسناد و نسخه های خطی نمایان و آشكار است . لیكن به رغم تلاش های گسترده ای كه برای معرفی این آثار شده ، باید كه این میراث گرانبها از دسترس و اطلاع نسل جوان امروز به دور مانده ، به طوری كه بسیاری از جوانان این مرز و بوم حتی اسامی برخی دانشمندان مشهور هم وطن خود را كه منشا تحول دانش بشری بوده اند ، نشنیده اند و آثار و كتایبهای آنان را نمی شناسند .

خوشبختانه در عصر نظام شكوهمند اسلامی فرصتی پدید آمده است تا برای بازیابی هویت فرهنگی و احیای تمدن پرشكوه ، اسلامی و ملی تلاش هایی از سوی همه فرهنگ دوستان و فرهیفتگان كشور صورت پذیرد . بی شك مهمترین هدف همه دست اندركاران ، هویت دار كردن نسل امروز و ایجاد و ارتباط بین نسل ها ، بویژه با گذشته درخشان كشور است .

امید است نسل جوان كشور با مطالعه این آثار كه متناسب با فهم و اطلاعات آنان است، با شناخت بیشتر از گذشته پرافتخار خود به سوی آینده ای روشن تر گام بردارند .

1- زیستواره علمی و كارنامه درخشان خیامی

غیاث الدین ، ابوالفتح عمر ابن ابراهیم خیامی نیشابوری ، از بزرگترین ریاضیدانان و اندیشمندان اسلامی ، نیمه دوم قرن پنجم و ربع اول قرن ششم است  ؛ عمر نام خاص اوست و ( غیاث الدین ) عنوانی افتخاری است كه بعدها در زندگی دریافت نمود . لقب ( خیامی ) نشان می دهد كه پدر یا سایر بستگان وی ، پیشینه خیمه دوزی داشته اند .  وی در خانواده ای نیشابوری به دنیا آمد و در همان جا نیز تعلیم و تربیت یافت .

2- ایران در روزگار حكیم نیشابوری

خیام اندك زمانی پس از اینكه خراسان ، توسط سلجوقیان اشغال شد ، به دنیا آمد . سلجوقیان ، خوارزم ، ایران و آذربایحان را نیز تاراج كردند . آنها امپراتوری بزرگ متزلزلی را بنا نهادند . این دولت را « ابوطالب طغرل یك ) بنیاد نهاد و در سال 590 قمری به فرمان خلیفه عباسی و به دست خوارزمشاهیان انقراض یافت . در آغاز عصر خیامی ، اروپای غربی در نیمه دوم قرن یازدهم و نیمه اول قرن دوازدهم میلادی ، در تعصب جنگ های صلیبی می سوخت . این امر باعث بحران و ایجاد وحشت میان مردم شده بود . فرقه های مختلف سنی و شیعه ، اشعری و نعتزلی ، سرگرم بحث ها و مجادلات اصولی ، فقهی و كلامی بودند ، به طوری كه در گوشه و كنار نواحی و حدود وسیع سلطنت سلجوقیان ، جوامع درس و بحث دینی و مجالس مناظره و مناقصه زیاد شد .

خیام در همان شهر نیشابور تعلیم و تربیت یافته و بزرگ شده است . داستان معروف
( سه یار دبستانی ) یعنی داستان رفاقت حسن صباح ، خواجه نظام الملك طوسی و خیامی نیشابوری ، افسانه ای خودساخته و بی اساس است .  در آن روزگار خراسان بزرگ و شهر های معتبر آن چون نیشابور ، كانون علم و ادب بوده است . خیامی در حوزه درس ( امام موفق نیشابوری ) حاضر می شده است . اما او در یكی از رساله هایش خود را پیرو ( شیخ الرئیس ) حسین بن عبدالله سینا می خواند . چون خیامی هم عصر آن حكیم نبوده این گفته را باید حمل بر آن كرد كه وی خود را شارگزد معنوی و از پیروان مكتب تفكر ابن سینا می دانسته است . او با بیشتر د انشمندان زمان خود ، مراوده ، ملاقات و مباحثه داشته است . محسوس ترین خصوصیتی كه از تاریخ زندگی خیامی ، به نظر می آید ، احترام و تكریم تمام كسانی است كه از وی به مناسبتی یاد كرده اند و او را به بزرگی ستوده اند و عنوان همایی از قبیل « حجت الحق، اما ، رستور ، فیلسوف و سید الحكماء المشرق و مغرب » به وی داده اند . آوازة علمی خیامی سبب شد كه به دربار سلجوقیان راه یابد . امیر سلجوقی عموماً و خصوصاً سلطان ملك شاه ، خیامی را محترم می داشته اند و او را هم مرتبه ندمای خویش می دانسته اند .

سرنوشت دانش پژوهان در آن زمان غالباً تیره و تار بود ، مگر آن كه ثروتی می داشتند . آنها ، تنها در صورتی می توانسته كه تحقیقات و مطالعات منظمی داشته باشند كه به دربار پادشاهان مقتدر یا نجیب زادگان وابسته می شدند . در این شرایط كارسان به میل صاحب منصبان ، درباریان و سرنوشت جنگ ها بستگی داشت . با این حال ، خیامی توانست در این شرایط نامساعد رساله مشكلات الحساب ، رساله ای بدون عنوان در جبر [ بعد ها موسوم به رساله در تحلیل یك مسئله ] و رساله ای در آموزه موسیقی القول علی جناس التی بالاربعه را به رشته تحریر در آورد .

نگاهی به فهرست كارهای علمی خیامی ما را به مقام او آگاه می سازد . او در تالیف كتاب ها و رساله های خویش ، جر به ضرورت اقدام نمی كرده است . خیامی در سال 467 قمری به همراه عده ای دیگر ریاضیدانان و اخترشناسان نامدار به دعوت سلطان ملك شاه سلجوقی به اصفهان می رود . او تقریباً هجده سال كه احتمالاً این مدت ، آرام ترین دوران زندگی اشن بوده ، در اصفهان اقامت داشته است . از جمله فعالیت های ضمنی او در این مدت ، اتمام شرح خودش در آموزه خطوط موازی اقلیدس و آموزه نسبت ها در سال 470 قمری به نام شرح ما اشكان من مصادرات كتاب اقلیدس است . این اثر به همراه كتب « الرساله فی البراهین علی مسائل الجبر و المقابله » از جمله مهمترین كارهای علمی اوست . او در طول این سال ها ، در موضوع های فلسفی هم آثاری نوشته است . در سال 485 قمری اقبال از خیامی روی می گرداند زیرا در آن زمان ملك شاه فوت كرده و وزیرش نظام الملك نیز به قتل می رسد . پس از مرگ شاه ، خیامی مورد بی مهری قرار گرفته و در زمان سلطان سنجر ، در سال 482 قمری ، اصفهان را ترك می كند . روزگاری نیز در مرور زندگی می كند . چایی كه احتمالاً خیامی ، میزان الحمكه و فی القسطاس المستقیم را با همكاری خواجه عبد الرحمن خازنی مروزی ، نوشته است .

در سال 506 قمری نظامی عروضی سمرقندی ( نویسنده كتاب چهار مقاله ) ، در شهر بلغ  با عمر خیامی و امام ابوالمضفر اسفراری ملاقات كرده و حكیم خیامی به او گفته است ( من در موضوعی باشد كه بهای ، شمال بر من گل افشان كند ) . در زمستان 508 قمری ، كه حكیم خیامی در شهر مرو بوده است ، از طرف سلطان محمد احضار می شود تا وضع هوا را پیشگویی كتد . سلطان قمر این حكیم را به حكم قدرتی كه در پیش این رویدادهای جوی داشت نیكو شناخت و در اكرامش كوشید . گروهی از فیلسوفان و دانشمندان برجسته ایران و اسلام ، از جمله محمد ایلاقی ، نظامی عروضی سمرقندی و عبدالله ابن محمد میانجی از دانش آموختگان مكتب ایشانند و این همه دلالت بر آن دارد كه حكیم خیامی بزرگترین دانشمند عصر خود بوده و به حق شهرت و آوازه نیكو یافته است . بعد از این نشانی از آن مرد بزرگ نیست ، تا آنكه در روز آدینه 11 محرم الحرام 526 قمری ، بعد از مطالعه كتاب الهیات الشفاء اثر شیخ الرئیس ابو علی سینا و پس از انجام فریضه نماز ، در شهر نیشابور ، جان به جان آفرین تسلیم كرد . آرامگاهش ، امروزه در چند كیلومتری شرق نیشابور واقع شده است .

3- حكیم خیامی نیشابوری از نگاه دیگران

دانشمندان فقید ، جورج سارتن ؛ كه در اثر نفیس خود مقدمه بر تاریخ علم ، هر دورة پنجاه ساله از تاریخ علم را به افتخار یكی از بزرگترین دانشوران آن دوران نامگذاری كرده ،‌نیمه دوم سدة یازدهم میلادی را « عصر خیامی » نامیده است . او معتقد است : « بر طبق تحقیقات و نظر محققان ، خیامی خاصه در علم جبر ، یكی از بزرگترین ریاضیدانان قرون وسطی است . این رای ناشی از این است كه در تاریخ ریاضیات ، حكیم خیامی اولین كسی است كه به تحقیق منظم علمی در معادلات درجه های اول ، دوم و سوم پرداخته و طبقه بندی تحسین آوری از معادلات آورده است . در حل تمام صورت های معادلات درجه سوم ، با روش علمی تحقیق كرده و به حل [ در اغلب موارد ناقص ] هندسی آنها توفق یافته است . رساله او در دانش جبر ، معرف یك فكر علمی می باشد و این رساله یكی از برجسته ترین آثار قرون وسطایی و احتمالاً برجسته ترین ، آنها در این علم است » . نظامی عروضی سمرقندی درباره اعتقاد حكیم خیامی به احكام نجوم نوشته است : اگر چه حكم حجت الحق عمر بدیدم ، اما ندیدم و نشینیدم كه در احكام نجوم اعتقادی داشت . » علی دشتی در كتاب دمی با خیام
می نویسد : ابوالحسن بیهقی ، حكیم خیامی را « مسلط بر تمام اجزای حمكت و ریاضیات و معقولات » گفته است .  زمخشری ، دانشمند معروف لغت و تفسیر ، او را « حكیم جهانی و فیلسوف گیتی » نام برده است .

4- آثار ریاضی حكیم خیامی

1- الرساله فی البراهین علی مسائل علم الجبر و المقابله .

عمده ترین اثر ریاضی خیامی ، كتاب جبر و مقابله اوست . از این رساله ، هفت نسخه خطی شناخته شده است . متن عربی و ترجمه فارسی این كتاب همراه نسخه خطی شناخته شده است . متن عربی و ترجمه فارسی این كتاب همراه شرح و حواشی عالمانه ، به همت روان شاد دكتر غلامحسین مصاحب به نام حكیم عمر خیام بعنوان عالم جبر تاكنون سه مرتبه با ویرایش جدید در سال های 1317 ، 1339 و 1379 خورشیدی چاپ و انتشار یافته است .

2- رساله فی قسمه ربع دایره / رساله در تحلیل یك مسئله .

این رساله را خیامی ،‌پیش از رساله جبر و مقابله خود نوشته است . موضوع آن تحلیل یك مسئله هندسی به معادله درجه سوم و حل آن به وسیله قطوع مخروطی است . در امرداد ماه سال 1310 خورشیدی ، زنده یاد عباس اقبال آشتیانی ، ضمن مقاله ایی با عنوان « راجع به احوال حكیم عمر خیام نیشابوری » در شماره هشت دوره اول ماهنامه شرق نوشت : « غیر از تالیفاتی كه از خیام در دست است و یا مورخین از او نقل كرده اند ، نگارنده رساله ای از او دارم به عربی در پنج ورق به خط نسخ ریز ، در حل یك مسئله جبری به وسیله قطوع مخروطی ، در جواب كسی كه آن را از حكیم سوال كرده و عنوان آن این است : هذه رساله لابی الفتح عمر ابن ابراهیم الخیامی . دكتر غلامحسین مصاحب ، با اجازه عباس اقبال آشتیانی آن رساله را برای خو استنساخ كرد. پس از درگذشت اقبال ، مجموعه ایی كه رساله یاد شده ضمن آن بود . به كتابخانه مركزی دانشگاه تهران انتقال یافت . به سال 1339 خورشیدی ، دكتر مصاحب این رساله را با عنوان رساله در تحلیل یك مسئله همراه با ترجمه فارسی آن ، در ضمن كتاب حكیم عمر خیام به عنوان عالم جبر در تهران منتشر كرد و عكس نسخه خطی را كه در كتابخانه مركزی دانشگاه تهران نگهداری می شود ، ضمیمه نمود . به سال 1961 میلادی ترجمه انگلیسی این رساله با عنوان A Paper of  Omar  Khayyam به اهتمام علی رضا امیر معز در صفحه های 327-323 شماره 4 ، دوره بیست و ششم مجله Scripta Mathematica  منتشر شد . به سال 1981 میلادی ، رشدی راشد و احمد جبار ، همین رساله را ضمن مجموعه رسائل الخیام الجبریه از روی نشری كه پیشتر دكتر مصاحب كرده بود ، به همراه ترجمه گونه ای به فرانسه ، از سوی دانشگاه حلب ( سوریه ) به عنوان سومین نشر از سلسله « مصادر و دراسات فی التاریخ الاریاضیات العربیه » انتشار دادند. خیامی در این رساله وعده می دهد كه اگر فراغتی یابد، كتابی در حل و بیان انواع معادلات بنویسید . بدین ترتیب چنان می نماید كه تدوین رساله جبر و مقابله در انجام قولی است كه در این رساله داده شده و به تبع آن، تدوین رساله جبر و مقابله بعد از سامان یافتن رساله حاضر بوده است . 

جهت دریافت فایل سیری درزندگانی حكیم خیامی نیشابوری لطفا آن را خریداری نمایید

قیمت فایل فقط 3,900 تومان

برچسب ها : سیری درزندگانی حكیم خیامی نیشابوری , ادبیات , خیامی نیشابوری , تاریخ ادبیات , دانلود سیری درزندگانی حكیم خیامی نیشابوری , پروژه دانشجویی , دانلود پژوهش , دانلود تحقیق , دانلود پروژه , بزرگترین ریاضیدانان , اندیشمندان اسلامی