نظریه صدق منطق دانان مسلمان

دسته: معارف اسلامی
بازدید: 165 بار
فرمت فایل: doc
حجم فایل: 117 کیلوبایت
تعداد صفحات فایل: 185

بخش اول مقدمه و كلیات و معانی حق و صدق نزد حكمای اسلامی 1 مقدمه و كلیات 11 مقدمه فلسفه شناخت واقعیت است كه به وسیله فاعل شناسایی (ذهن) صورت می‌گیرد و در قالب عناصر زبانی (الفاظ) بیان می شود بنابراین در پدیده شناخت سه عامل هستی، فاعل شناسایی و زبان نقش اساسی دارند اما در فلسفه معاصر بیشتر به رابطه این سه عامل مهم پرداخته اند و از

قیمت فایل فقط 6,900 تومان

 نظریه صدق منطق دانان مسلمان

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                          صفحه

فصل اول : مقدمه و پیشینه تاریخی

بخش اول : مقدمه و كلیات و معانی حق و صدق نزد حكمای اسلامی

1-1-      مقدمه .......................................................................................................... 3

1-2-      تعریف مسأله .............................................................................................. 3

1-3-      سوالهای اصلی تحقیق ................................................................................. 4

1-4-      فرضیه‌های تحقیق ....................................................................................... 4

1-5-      هدف‌های تحقیق .......................................................................................... 4

1-6-      روش تحقیق ................................................................................................ 4

1-7-      سابقه تحقیق ................................................................................................ 5

1-8-      معانی حق و صدق نزد حكمای اسلامی ...................................................... 5

1-9-      تمایز حق و صدق ....................................................................................... 6

1-9-1- رای مشهور حكمای اسلامی ........................................................ 6

1-9-2- نظریه برخی از فیلسوفان غربی ................................................... 7

1-9-3- نظریه شهید مطهری ..................................................................... 8

بخش دوم : پیشینة تاریخی نظریه مطابقت صدق

2-1- سابقه نظریه مطابقت در یونان ................................................................... 10

الف

2-1-1- مطابقت از نظر افلاطون ......................................................................... 10

2-1-2- نظریه مطابقت از دیدگاه ارسطو ............................................................ 12

2-1-3- نظریه مطابقت از نظر فارابی ................................................................. 14

2-1-4- نظریه مطابقت از دیدگاه ابن سینا .......................................................... 15

2-1-5- نظریه مطابقت از دیدگاه سهروردی ...................................................... 16

بخش سوم : آیا نظریه مطابقت تعریف صدق است یا ملاك آن

3-1- تمایز تعریف صدق و ملاك صدق .............................................................. 19

3-2- دیدگاه برخی از فلاسفه اسلامی ................................................................. 20

3-3- دیدگاه برخی از فلاسفه غربی .................................................................... 21

3-4- نقد و بررسی .............................................................................................. 21

فصل دوم : تئوری صدق از نظر منطق دانان غربی

بخش اول : نظریه مطابقت

1-1-      توضیح نظریه مطابقت .............................................................................. 25

1-1-1-         نظریه مطابقت در نظر منطق دانان جدید غرب ................................... 25

1-1-2-         مطابقت و اتمیسم منطقی ..................................................................... 25

1-1-3-         اشكالات نظریه مطابقت ....................................................................... 29

بخش دوم : تئوری هماهنگی

2-1- تئوری هماهنگی یا سازگاری ..................................................................... 35

2-2- اصل ارتباط درونی .................................................................................... 36

ب

2-3- درجات صدق ............................................................................................. 37

2-4- ایرادات نظریه هماهنگی .............................................................................. 38

بخش سوم : تئوری عمل گرایانه

3-1- تئوری عمل گرایانه ..................................................................................... 37

3-2- نظریه شیلر ................................................................................................. 44

3-3- نقد و بررسی این نظریه ............................................................................. 45

بخش چهارم : تئوری زیادتی صدق

4-1- تئوری زیادتی صدق ................................................................................... 49

4-2- اشكالات نظریه زیادتی صدق ..................................................................... 50

بخش پنجم : نظریه غیر توصیفی صدق ................................................................ 53

5-1- نظریه غیر توصیفی صدق .......................................................................... 53

5-2- اشكالات نظریه غیر توصیفی صدق ............................................................ 56

بخش ششم : نظریه سمانتیكی صدق تارسكی

6-1- تبیین نظریه سمانتیكی تارسكی ................................................................... 56

6-1-1- مفهوم صدق به عنوان موضوع نظریه معنا شناختی تارسكی ............... 58

6-1-2- تعریف صدق در نظریه معناشناسی تارسكی ........................................ 63

فصل سوم : نظریه مطابقت صدق از نظر فیلسوفان و منطق دانان مسلمان

بخش اول : آیا مطابقت مربوط به علوم حضوری است یا حصولی

1-1-      تعریف علم حضوری وحصولی ................................................................ 79

1-2-     

ت

رابطه مطابقت با علم حضوری و حصولی ............................................... 81

1-3-      راهیابی خطا در علم حضوری ................................................................. 83

بخش دوم : نظریه مطابقت به عنوان روش صدق در تصورات یا تصدیقات ....... 85

بخش سوم : رابطه خبر با صدق و كذب

3-1- تحلیلی كه صدق و كذب پذیری را تعریف قضیه می‌داند ............................ 91

3-2- تحلیلی كه صدق و كذب پذیری را ملاك تمایز قضیه می‌داند ..................... 92

3-3- اشكال پارادكس دروغگو بر هر دو تحلیل ................................................. 94

بخش چهارم : مناط صدق و كذب قضایا

4-1- بررسی اجمالی اختلاف حكما در تقسیم قضایا .......................................... 97

4-2- صدق و كذب در انواع قضایا ................................................................... 101

4-2-1- قضایای خارجیه .................................................................................. 101

4-2-2- قضایای ذهنیه ...................................................................................... 101

4-2-3- قضایای حقیقیه .................................................................................... 106

بخش پنجم : معانی نفس الامر ............................................................................ 105

5-1- نفس الامر به معنای عالم امر و عقول مجرده ......................................... 106

5-2- نفس الامر به معنی فی نفسه .................................................................... 108

5-3- نفس الامر به معنای عالم ثبوت اشیاء ...................................................... 109

5-4- نقد و بررسی معانی ذكر شده از نفس الامر ........................................... 110

بخش ششم : مطابقت در مباحث وجود ذهنی

ث

6-1- مطابقت در مباحث وجود ذهنی ................................................................ 113

6-1-1- اهمیت بحث وجود ذهنی ...................................................................... 113

6-1-2- تاریخچه وجود ذهنی ........................................................................... 113

6-1-3- تبیین نظریه وجود ذهنی ...................................................................... 114

6-1-4- آیا انحفاظ ماهیت از لوازم نظریه مطابقت است یا از مبنای آن .......... 118

بخش هفتم : نظریه مطابقت از دیدگاه برخی از فیلسوفان مسلمان

7-1- نظریه ملاصدرا درباره مطابقت ............................................................... 123

7-2- حكیم سبزواری ........................................................................................ 125

7-3- علامه طباطبایی ......................................................................................... 126

7-4- شهید مطهری ........................................................................................... 138

7-5- استاد مصباح یزدی .................................................................................. 144

7-6- جمع بندی و نتیجه گیری .......................................................................... 148

فصل اول

مقدمه و پیشینه تاریخی

بخش اول:

مقدمه و كلیات و معانی حق و صدق نزد حكمای اسلامی

بخش دوم:

پیشینه تاریخی نظریه مطابقت صدق

بخش سوم:

آیا نظریه مطابقت تعریف صدق است یا ملاك آن

بخش اول:

مقدمه و كلیات و معانی حق و صدق نزد حكمای اسلامی

1- مقدمه و كلیات

1-1 مقدمه

فلسفه شناخت واقعیت است كه به وسیله فاعل شناسایی (ذهن) صورت می‌گیرد و در قالب عناصر زبانی (الفاظ) بیان می شود. بنابراین در پدیده شناخت سه عامل هستی، فاعل شناسایی و زبان نقش اساسی دارند.

اما در فلسفه معاصر بیشتر به رابطه این سه عامل مهم پرداخته اند و از مباحثی كه مربوط به رابطه هستی و فاعل شناسایی هستند به معرفت شناسی^[1] تعبیر كرده اند و از مباحث مربوط به رابطه فاعل شناسایی و زبان به معناداری^[2] و بالاخره از مباحث مربوط به رابطه هستی و زبان به صدق^[3] تعبیر می كنند.

مباحث معرفت شناختی و معناداری و صدق هر كدام حوزه خاصی در فلسفه معاصر را به خود اختصاص می دهند اما مباحث معناداری و به تبع آن بحث اعتبار و استدلال و صدق از مهمترین مسائل فلسفه منطق به شمار می‌آیند.

1-2 تعریف مسأله

ما در این رساله به بحث اخیر یعنی مسأله صدق و بیان ماهیت و ملاك آن از دیدگاه منطق دانان مسلمان و حتی منطق دانان غربی می پردازیم و هر كدام را مورد نقد و بررسی قرار می دهیم.

نظریه هایی كه در این رساله به بررسی آنها می پردازیم: عبارتند از:

1- نظریه مطابقت  The correspondence theory of truth

2- نظریه هماهنگی یا (سازگاری) The coherence theory of truth

3- نظریه عمل گرایانه The pragmatic theory of truth

4- نظریه زیادتی The redundancy theory of truth

5- نظریه غیر توصیفی The Non-Descriptive theory of truth

6- نظریه سمانتیكی صدق Semantic theory of truth

1-3 سئوال های اصلی تحقیق

1- كدام یك از نظریه های صدق نزد منطق دانان و فیلسوفان مسلمان رایج بوده است.

2- رابطه نظریه های صدق با نظریه وجود ذهنی در فلسفه اسلامی چیست؟

3- فیلسوفان اسلامی علاوه بر بحث وجود ذهنی در چه مباحثی به نظریه‌های صدق پرداخته اند.

4- آیا نظریه مطابقت برای ملاك صدق كافی است؟

5- موضوع یا متعلق با لذات صدق و كذب در نزد منطق دانان مسلمان چه چیزی است؟

6- آیا تنها قضایای اخباری متعلق صدق و كذب قرار می گیرند یا اموری دیگری هم هستند كه قابل ارزش گذاری هستند. اگر اموری هم به صدق و كذب متصف می شوند این اتصاف بالذات است یا بالعرض؟

7- مشكلات نظریه مطابقت و دیگر نظریه های صدق كدامند؟

1-4- فرضیه های تحقیق

1- نظریه مطابقت رایج ترین نظریه نزد منطق دانان و فیلسوفان مسلمان بوده است.

2- نظریه مطابقت صدق به تنهایی به عنوان ملاك صدق قضایا كافی نیست.

3- نظریه مطابقت از مبانی نظریه وجود ذهنی در فلسفه اسلامی است.

4- فیلسوفان اسلامی در بحث علم و عالم و معلوم اجمالاً به این بحث پرداخته اند.

1-5 – هدف های تحقیق:

1- استخراج دیدگاههای منطق دانان و فیلسوفان مسلمان در مورد نظریه‌های صدق

2- تطبیق نظریه های صدق در منطق اسلامی و غربی

3- انجام یك كار پژوهشی مستقل در باب نظریه های صدق

1-6 روش تحقیق

در این رساله به دلیل تئوریك بودن آن سعی شده است پس از جمع آوری نظریات صدق به تحلیل و نقد و بررسی آنها پرداخته و دیدگاههای مختلف را تا حدودی مقایسه نماییم و در مواردی پیامدهای فلسفی ـ منطقی هر دیدگاه را بیان كنیم و لذا روش ما عمدتاً تحلیلی، تطبیقی و توصیفی است.

1-7 – سابقه تحقیق:

1- در مورد نظریه های صدق در فرهنگ فلسفی و منطقی ما كار مستقلی انجام نشده است.

2- بسیاری از كارهای انجام شده در این مسأله توسط منطق دانان غربی بوده به ویژه در كتابهای فلسفه منطق بطور مجزا به آن پرداخته اند.

3- به نظر می رسد یك كار پژوهشی مستقل جهت مقایسه نظریه های صدق در منطق اسلامی و غربی انجام نشده و لذا چنین پژوهشی از اهمیت خاصی برخوردار است. 

معانی حق و صدق

1-8 معانی حق و صدق نزد حكمای اسلامی

كلمه حق دارای معانی گوناگون است و استعمالهای متفاوتی دارد یعنی حق به صورت اشتراك لفظی و یا به حقیقت و مجاز و یا آنچنانكه ظاهر است به اشتراك معنوی بر مصادیقی حمل می شود^[4] بیان معانی حق در اغلب كتب فلسفی حكمای اسلامی آمده است این مضمون در كتاب الهیات شفاء، شرح اشارات نمط چهارم و همین طور كتاب مشارع و مطارحات شیخ اشراق چنین آمده است «و اما الحق فقد یعنی به الوجود فی الاعیان مطلقاً فحقیّه كل شیء نحو وجوده العینی و قد یعنی به الوجود الدائم و قد یعنی به الواجب لذاته و قد یفهم عنه حال القول و العقد من حیث مطابقتهما لما هو واقع فی الاعیان فیقال: هذا قول حق، هذا اعتقاد حق و هذا الاعتبار من مفهوم الحق هو الصادق، فهو الصادق باعتبار نسبته إلی الامر، و حق باعتبار نسبته الامر الیه و قد اخطاء من توهم أن الحقیه عباره عن نسبه الامر فی نفسه إلی القول او العقد و الصدق نسبتهما الی الامر فی نفسه فإن التفرقه بینهما بهذا الوجه فیها تعسف و احق الاقاویل ما كان صدقه دائماً و احق من ذلك ما كان صدقه اولیاً و الاول الاقاویل الحقه الاولیه التی انكاره مبنی كل سفسطه هو القول بانه لا واسطه بین الایجاب والسلب»^[5]

معنای اول حق هر موجود خارجی است اعم از آنكه دائمی و یا غیر دائمی باشد. معنای دوم وجود دائمی است. حق در این معنا شامل موجودات غیر دائمی كه زائل می شوند مانند حرارت مادی نمی شود.

معنای سوم آن موجود دائمی است كه ازلی نیز می باشد در این معنا حق فقط به واجب الوجود بالذات اطلاق می شود كه ازلی است و بطلان در آن راه ندارد معنای چهارم حق عبارت است از عقد یعنی قضیه ذهنی و یا قول یعنی قضیه لفظی، در صورتی كه واقع مطابق آن باشد حق نامیده می شود.

نحوه اطلاق حق بر قضیه در كتاب رحیق مختوم چنین آمده است.

قول اول اطلاق حق بر قضیه از باب وصف به حال متعلق موصوف است به این بیان  كه حق به معنای موجود خارجی است و به قضیه از آن جهت كه محكی و مخبر عنه آن است حق اطلاق می شود صدر المتألهین این قول را خالی از تعسف و تكلّف نمی داند زیرا آنگاه كه گفته می شود فلان قضیه حق است. بدون عنایت و مجاز، حق بر قضیه كه مطابق خارج است اطلاق می گردد یعنی وصف قضیه ای كه واقع مطابق اوست.

قول دوم مختار علامه طباطبائی است و آن قول این است كه حق صفت موجود خارجی است ولیكن از جهت مطابقتی كه بین قضیه با آن هست، تطابق واسطه در ثبوت حقیقت برای قضیه می شود. یعنی حق وصف قضیه است حقیقتاً به وساطت واقع.

و قول سوم همان قول رایج است كه اطلاق حق بر قضیه از باب وصف به حال موصوف است بدون آنكه نیازمند به واسطه در ثبوت باشد به این بیان كه قضیه كه مطابق خارج باشد حق است چه اینكه صدق وصف قضیه است به لحاظ انطباق با واقع.^[6]

به نظر می رسد كه در این سه قول، قول علامه ارجح باشد چون حقانیت و واقعیت از آن موجود خارجی است حق بودن قضیه به تبع و وساطت آن موجود خارجی است.

1-9- تمایز حق و صدق

در خصوص تمایز حق و صدق نیز چند قول مذكور است.

1-9-1- رأی مشهور حكمای اسلامی:‌ كه قائلند اگر قضیه مطابِق با واقع باشد و واقع مطابَق با آن در این صورت به قضیه صدق اطلاق می شود‌. «... انه (الحق) صادق فیما احسب باعتبار نسبته إلی الامور و حق باعتبار نسبه الامر إلیه»^[7] اما اگر واقعیت عینی با قول مطابق باشد یعنی واقع مطابِق و قول مطابِق باشد و به قول و قضیه حق اطلاق می شود.

1-9-2- نظریه شیخ اشراق: شیخ اشراق با این نحو تمایز قائل شدن بین حق و صدق مخالف است و معتقد است كه حق و صدق به یك معنا است و یكی است. عین عبارت او چنین است «و قد قیل أن الحقیّه تقال لنسبه الامر فی نفسه الی القول او العقد والصدق لنسبه القول او العقد إلی الامر فی نفسه. و كأن هذا الفرق فیه تعسف ما: فانه اذا قیل «قول حق» و «قول صادق» فی كلیهما لایراد الا مطابقه ذالك القول للامر الحارج، ثم لابد من المطابقه من ذالك الجانب الاخر»^[8]بنابراین او معتقد است كه بین حق و صدق تفاوتی وجود ندارد وقتی كه گفته می شود. این قول حق است و آن قول صدق، جز مطابقت آنها با یك واقعیت عینی چیز دیگر در نظر گرفته نمی شود و شكی نیست كه وقتی قول حق و یا قول صدق با واقعیت عینی مطابقت داشته باشد ناچار واقعیت عینی نیز با قول حق یا قول صدق مطابقت خواهد داشت.

نقد و بررسی: به نظر می رسد كه شیخ اشراق تصور كرده تمایزی كه مشهور بین حق و صدق قائلند تمایز حقیقی است در حالیكه مراد از این تمایز اعتباری است یعنی وقتی كه گفته می شود اگر قول با واقع مطابق باشد. صدق و اگر واقع با قول مطابق باشد به قول حق اطلاق می شود منظورشان این نیست كه ممكن است قول با واقع مطابق باشد و واقع عینی مطابق با قول نباشد بلكه منظور این است كه این دو تنها بالاعتبار با هم متفاوت هستند و حقیقتاً یكی هستند.

1-9-3- نظریه برخی از فیلسوفان غربی:

برخی از فیلسوفان غربی بین حق و صدق تفاوت قائل شده اند پل فولكیه معتقد است كه معمولاً صدق در مقابل كذب به كار می رود نه خطا و دروغگو كسی نیست كه حتماً غلطی را گفته باشد بلكه دروغگو كسی است كه امری را خود یقین دارد نادرست است درست می نمایاند. بنابراین میان صدق و حقیقت ارتباط ضروری وجود ندارد و همچنین میان كذب و خطا و در نتیجه شهادت گواهی كه در بند صداقت است ممكن است خطا و ناصواب باشد و شهادت دروغگوئی ممكن است مقرون به حقیقت و صواب.^[9]

نقد و بررسی:‌ به نظر می رسد كه بر این نظریه نیز این اشكال وارد باشد كه بین صدق اخلاقی و منطقی تمایز قائل نشده است بنابراین شهادت دروغگو اگر مقرون به حقیقت باشد حقیقتاً صدق است هر چند خود وی صدق اخلاقی نداشته باشد یعنی امری را بگوید كه خودش به آن اعتقادی نداشته باشد حاصل سخن اینكه صدق و كذب در تعریف حقیقت، صفت قول است نه گوینده قول یعنی ما به دروغگو یا راستگو بودن گوینده قول كاری نداریم.

1-9-4- نظر شهید مطهری: شهید مطهری معتقدند كه بین (حقیقت و خطا) و (صدق و كذب) و (صحیح و غلط) و (درست و نادرست) هیچ تمایزی وجود ندارد. در این خصوص می فرمایند «حقیقت یعنی اندیشه‌هایی كه با واقع و نفس‌الامر منطبق است و خطا یعنی اندیشه هایی كه با واقع و نفس‌الامر منطبق نیستند این مسأله را گاهی تحت عنوان «حقیقت و خطا» می گوئیم و گاهی تحت عنوان «صدق و كذب» و گاهی تحت عنوان «صحیح و غلط» فرقی نمی كند.»^[10]

بنابراین آنگونه كه برخی از فلاسفه غربی بین حقیقت و صدق تمایز قائلند شهید مطهری آن دو را یكی می داند و در واقع هر دو را صفت جمله، صرف نظر از گوینده آن، در صورت مطابقت با واقع می داند.

همان طور كه قبلاً هم ذكر نمودیم بین حق و صدق تمایز وجود دارد بدین نحو كه حق صفت واقعیت خارجی است و صدق صفت آن جمله ای است كه بیانگر و حكایتگر آن واقعیت است و تمایز این دو به حیثیت و اعتبار است بدین صورت كه اگر قول را با واقع بسنجیم صدق و اگر واقع را با قول مقایسه كنیم به آن قول حق اطلاق می شود.

بخش دوم:

پیشینه تاریخی نظریه مطابقت صدق

2-1 سابقه نظریه مطابقت در یونان

2-1-1 مطابقت از نظر افلاطون

سابقه نظریه مطابقت به افلاطون و ارسطو می رسد. افلاطون در رساله سوفیست می گوید: «بیگانه: سخن درست وضع ترا چنانكه به درستی هست بیان می كند؟»

تئتتوس: آری

بیگانه: و سخن نادرست وضعی غیر از وضع واقعی را؟

تئتتوس: تقریباً

بیگانه: به عبارت دیگر باشنده‌ای را بیان می كنند ولی این باشنده غیر از باشنده ای است كه در مورد تو صادق است پیشتر گفتیم كه در مورد هر چیز باشنده و نباشنده‌های بسیار وجود دارد.

تئتتوس درست است.»^[11]

در جایی دیگر از رساله سوفیست می خوانیم.

بیگانه: ولی پندار نادرست پنداری است برخلاف آنچه كه هست مگر غیر از این است؟

تئتتوس: آری برخلاف آنچه هست.

«بیگانه: پس پندار نادرست این است كه آدمی نباشنده را در نظر بیاورد و تصور كند.»^[12]

همانگونه كه ملاحظه می شود این عبارت ها بیانگر این مسئله هستند كه وی به نظریه مطابقت معتقد است و حقیقت و درستی را باوری می داند كه واقعیت را آنگونه كه هست بازگو می كند و این چیزی جز مطابقت نیست اما چیزی كه هست نوع تبیین او از وقایع است.

الف) نظریه مطابقت در علوم حسی و تجربی نیست:

اساس حكمت افلاطون بر این است كه محسوسات ظواهرند و نه حقایق و عوارضند و گذرنده نه اصیل و باقی و علم به آنها تعلق نمی گیرد بلكه محل حدس و گمانند و آنچه علم بر آن تعلق می گیرد عالم معقولات است به این معنا كه هر امری از امور عالم چه مادی باشد مثل حیوان و نبات و جماد و چه معنوی باشد مانند خوبی و شجاعت و عدالت ... اصل و حقیقتی دارد كه سرمشق و نمونه كامل اوست و به حواس درك نمی شود و تنها به خودی خود و به ذات خویش و مستقلاً و مطلقاً و به درجه كمال و به طور كلی انسانیت، است بزرگی است، شجاعت است. بنابراین افلاطون معتقد است هر چیزی با مثالش حقیقت دارد و آن یكی مطلق و لایتغیر و فارغ از زمان و مكان است و افرادی كه به حس و گمان ما در می آیند نسبی و متكثر و متغیرند و فقط پرتوی از مثل خود هستند و نسبتشان به حقیقت مانند سایه است به صاحب سایه و وجودشان به جهت بهره ای كه از مثل خود و حقیقت خود دارند. افلاطون عالم ظاهر یعنی عالم محسوس و آنچه را عوام درك می كنند مَجاز می داند و حقیقت در نزد او عالم معقولات است كه عبارت از «مثل» باشد.^[13]

افراد مادی و متغیر نمود واقعیت هستند به عبارت دیگر آنها حقیقت و واقعیت نیستند و از طرف دیگر آنها هیچ چیز نیز، نیستند بنابراین از نظر افلاطون امور مادی و متغیر نمودها و سایه ها و روگرفتهای حقایق و نیمه واقعی اند كه در عالم مثل موجودند و علم به آن حقایق تعلق می گیرد.

شهید مطهری در خصوص نظریه افلاطون می گوید «طبق عقیده افلاطون افراد متغیر مادی تنها به حواس ادراك می شوند ولی علم به آنها تعلق نمی‌گیرد زیرا علم به چیزی تعلق می گیرد كه كلی و خارج از حیطه زمان و مكان است و آن همان «ایده» است.^[14]

بنابراین افلاطون معرفت حسی را معرفت حقیقی نمی داند افلاطون از پروتاگوراس اعتقاد به نسبی بودن حس و ادراك حسی را می پذیرد اما نسبیت عام و كلی را نمی پذیرد.

ب) نظریه مطابقت به علوم كلی مربوط است.

معرفت حقیقی یعنی شناخت مطلق و خطاناپذیر حاصل شدنی است اما این معرفت نمی تواند ادراك حسی باشد كه نسبی و فریبننده و تابع انواع تأثیرات موقتی هم از طرف فاعل شناسائی و هم از طرف متعلق شناسائی (شیء) است.

افلاطون این نظر را از هراكلیتوس می پذیرد كه متعلقات ادراك حسی یعنی اشیاء جزئی و محسوس و فردی همیشه در حال شدن و تغییر دائمی هستند بنابراین شایسته نیستند كه متعلق معرفت حقیقی باشند اما افلاطون این نتیجه را نمی گیرد كه متعلقات معرفت حقیقی وجود ندارد. از نظر او متعلق معرفت حقیقی باید ثابت و پایدار باشد كه با تعریف كلی كه در نظر سقراط درباره كلی است درك می شود.

از نظر وی معرفت حقیقی معرفت كلی است چرا كه قوانین جزئی همیشه تغییر می كند اما مفاهیم كلی همیشه باقی می مانند و با توجه به این مفهوم ثابت است كه ما درباره قوانین اساسی جزئی از جهت خوبی حكم می نمائیم نتیجه این می شود كه كلی است كه شرایط و لوازم متعلق معرفت بودن را داراست معرفت عالی ترین كلی، عالی ترین نوع «معرفت» خواهد بود اساس نظریه مثل این است كه مفاهیم كلی دارای مرجع عینی است و واقعیت مطابق آنها دارای مرتبه ای عالی تر از مرتبه ادراك حسی است.^[15]

پس مطابقت در فلسفه افلاطون یعنی مطابقت صور ادراكی با حقایق مثالی.

به عنوان مثال صورت ادراكی مانند انسان در صورتی مطابق با واقع است كه با آن حقیقت مثالی انسان كه در عالم مثل موجود است مطابق باشد. كه این صورت محسوس سایه و نمود آن حقیقت است و نمی تواند متعلق معرفت واقع شود.

2-1-2- نظریه مطابقت از دیدگاه ارسطو:

الف: تعریف ارسطو از مطابقت

ارسطو معتقد است كه اشیاء یك واقعیتی دارند كه مستقل از اندیشه ماست و ما هر گونه كه بیندیشیم هیچ تأثیری در حقیقت اشیاء ندارد در متافیزیك ارسطو می خوانیم «حكم ما چه راست باشد و چه دروغ واقع امر همیشه به همان ترتیب است كه بود»^[16] و این اولین و اساسی ترین موضع قاطع او علیه سوفسطائیان است كه معتقد بودند واقعیتی ورای اندیشه انسان نیست و هر كس هر گونه بیاندیشد همان حقیقت است حال كه از نظر وی واقعیت مستقل از اندیشه ماست باید ببینیم كه اندیشه واقعی كدام است و واقعیت چیست كه از نظر او كسی كه اندیشه‌اش واقعیت را همانگونه كه هست توصیف كند سخنش متصف به صدق و راستی می شود و اگر كسی خلاف وضعیت اشیاء بیاندیشد دروغ می گوید؟ بنابراین اشیاء یك وضعیت ثابتی دارند كه شناخت ما ممكن است سازگار با آن وضعیت باشد و ممكن است نباشد عین عبارت او درباره تعریف صدق و كذب چنین است «گفتن اینكه چیزی هست در حالی كه نیست یا چیزی نیست در حالیك هست كذب می باشد ولی گفتن اینكه چیزی هست در حالیكه هست و اینكه چیزی نیست در وقتی كه نیست صدق می باشد.»^[17]

و اینكه «گفته دروغ آن است كه چونان دروغ مربوط به چیزهای «ناموجود» باشد بنابراین هر گفته ای كه مربوط به چیز دیگر باشد غیر از آنچه بدان مربوط است دروغ نامیده می شود مانند تعریف مربع كه درباره مثلث صدق نمی كند و دروغ است.»^[18]

ب – تفسیر تعریف ارسطو از مطابقت:

از تعریف ارسطو درباره صدق و كذب دو برداشت می توان كرد یكی اینكه این سخن علاوه بر تعریف صدق و كذب ملاك صدق آن را نیز ارائه می دهد. یعنی گزاره صادق گزاره‌ای است كه ما به ازای خارجی داشته باشد و گزاره‌ای كه در خارج ما به ازای خارجی نداشته باشد كاذب است و برداشت دیگر اینكه منظور ارسطو از صدق و كذب همان سلب و ایجاب است به طوریكه بعضی از فلاسفه و منطق دانان جدید غرب، صدق و كذب را با ایجاب و سلب یكی می‌گیرند و این برداشت به واقعیت نزدیكتر است چون ارسطو در ادامه می‌گوید «چنانكه كسی بگوید چیزی هست یا نیست و نه در درباره ناموجود گفته می‌شود كه هست»^[19] و قبل از آن ارسطو برای روشن شدن معنای ایجاب و سلب به تعریف صدق و كذب پرداخته است كه تأیید بر مدعای ماست نكته‌ای كه در این باره باید متذكر شویم این است كه از دیدگاه ارسطو در خصوص امور بالفعل می توانیم بگوئیم راست است یا دروغ كه اگر راست باشد دیگر دروغ نخواهند بود و اگر دورغ باشد دیگر راست نیست اما درباره گزاره هایی كه در خصوص امور بالقوه اند گفته ما گاه راست است و گاهی دروغ یعنی به طور قاطع و بدون تردید نمی توان گفت راست است یا دروغ است بلكه هم می‌تواند راست باشد و هم دروغ در عبارت ارسطو چنین آمده است «درباره امور ممكن (ممكنات) همان اعتقاد می تواند راست (صادق) و دروغ (كاذب) باشد و ممكن است كه انسان گاه راست بگوید و گاه دروغ بگوید اما در مورد چیزهایی كه نمی توانند به گونه دیگری باشند باید گفت كه نمی توانند گاه راست و گاه دروغ باشند بلكه اینها یا همیشه راست هستند و یا همیشه دروغ.»^[20]

البته منظور این نیست كه امور بالقوه آنگاه كه به فعلیت رسیدند می توانند راست و دروغ باشند بلكه منظور این است كه نمی دانیم حكم و گفته ما درباره اموری كه هنوز واقع نشده اند درست است و با وضعیت‌شان مطابقت دارد یا خیر بلكه گاه می شود كه اشیاء همانگونه كه ما می اندیشیم به وقوع می‌پیوندند و گاه خیر مثلاً اگر من بگویم «فردا هوا بارانی خواهد بود» حكم من ممكن است با واقعیت مطابق باشد یا نباشد یعنی هم فردا هوا می تواند بارانی باشد و هم می تواند چنین نباشد دو طرف نقیض امكان وقوع دارند البته نه اینكه هر دو با هم جمع شوند كه این محال است چون اجتماع نقیضین است حاصل سخن اینكه ما در مورد امور بالفعل می توانیم صدق و كذب را مطرح كنیم و قطعاً نمی‌توانیم بگوئیم صادق است یا كاذب است. اما در مورد بالقوه حكم ما قطعی نخواهد بود.

در جمع بندی نظریه ارسطو درباره مطابقت كه حكمای اسلامی به طور قطع همان را پذیرفته اند باید بگوئیم كه از نظر او واقعیتی هست و این واقعیت مستقل از اندیشه ماست یعنی ما چه باشیم چه نباشیم آن حقیقت همچنان ثابت خواهد بود و تابع اندیشه ها نیست در واقع اصالت با واقعیت است نه اندیشه ما، برخلاف نظریه ایده آلیستها كه اصالت را به اندیشه و ذهن می دهند كه البته اندیشه ما گاه با آن واقعیت منطبق است و گاه نیست كه اگر مطابق باشد صادق است و ا گر نباشد كاذب است البته از نظر وی حقیقت واقع دست یافتنی است و اصولاً تدوین منطق توسط وی را به خاطر وصول به حقیقت و واقع و مصون ماندن از خطا در ادراك واقع،‌ می دانند. بنابراین طبق نظر ارسطو مطابقت با واقع یعنی مطابقت اندیشه با حقیقت خارجی آنگونه كه هست.

2-1-3- نظریه مطابقت از نظر فارابی

فیلسوفان اسلامی هم به تبعیت از ارسطو به تئوری مطابقت در صدق معتقد هستند و قبل از همه فارابی صدق را این چنین تعریف كرده است «لما كان القول و الاعتقاد انما یكون صادقاً متی كان للموجود المعبّر عنه مطابقاً»^[21]

همانطور كه مشاهده می شود در این عبارت صدق این گونه تعریف شده است قول و اعتقاد زمانی صادق است كه دارای مطابق باشد به عبارت دیگر اگر قول یا گزاره از موجودی كه این قول و اعتقاد حكایت از وجود آن است و یا ویژگی آن را بیان می كند كه دارای ما به ازاء خارجی باشد آن قول صادق است البته از دیدگاه حكمای اسلامی انطباق یا عدم انطباق تنها اختصاص به موجود خارجی ندارد بلكه قضایای ذهنیه و حقیقیه هم ما به ازاء دارند كه ممكن است صادق یا كاذب باشند.

2-1-4 نظریه مطابقت از دیدگاه ابن سینا

بعد از فارابی بوعلی سینا صدق را این طور تعریف كرده است «فان الصدق هو بالمطابقه و هذه المطابقه لا تحقق الا فی ما یجب الدوام له بل نحن لا نحكم فی قضیه محمولها ممكن و زمانها مستقبل بانها صادقه او كاذبه ما لم تطابق الوجود و لم تخالفه»^[22] از سخن شیخ چنین بر می آید كه از نظر او صدق همان داشتن ما به ازای خارجی آن هم به صورت بالفعل است لذا می گوید در مورد گزاره‌ای كه محمول آن امر ممكن است و به زمان آینده مربوط باشد. نمی توان حكم به صدق و كذب كرد چون مطابقت این گونه گزاره ها با وجود خارجی معلوم نیست در حقیقت از نظر ابن سینا ملاك صدق یك قضیه وجود بالفعل محكی عنه آن است و به طور كلی از دیدگاه او مطابقت علم با عین امر بدیهی یا قریب به بداهت است به طوریكه دیگر حكمای اسلامی هم در این خصوص همین عقیده را دارند و آن اختلاف نظرهایی كه درباره مطابقت در میان فلاسفه غربی رایج است در فلسفه اسلامی مطرح نبوده است.

ابن سینا مطابقت صورت های حسی با امر واقع را چنین بیان می كند «فالحس یجرّد الصوره عن الماده لانه سالم یحدث فی الحاس اثر من المحسوسات فالحاس عند كونه حاساً بالفعل و كونه حاساً بالقوه علی مرتبه واحده و یجب اذا حدث فیه اثر من المحسوس أن یكون مناسباً للمحسوس لانه ان كان غیر المناسب لماهیه لم یكن حصوله احساس به»^[23] از این عبارت چنین بر می آید كه هنگام احساس، صورت شیء خارجی كه فاقد ماده است (ماده خارجی) و به تعبیر دیگر ماهیت شیء خارجی به ذهن می آید یعنی اثری بالفعل از محسوس خارجی كه همان ماهیت شیء خارجی است در حاسه ایجاد می‌شود و این صورت محسوس با شیء خارجی مناسبت دارد یعنی از آن حكایت كرده و با آن مطابق است چون اگر این مطابقت در میان نباشد این احساس، احساس آن شیء نیست و این به این معنی است كه اگر من می‌گویم من به این شیء خارجی علم دارم حتماً و ضرورتاً این علم من مطابق با آن شیء خارجی است در غیر این صورت فرقی بین شناخت و عدم شناخت وجود نخواهد داشت و نمی توانم به آن شیء علم داشته باشم ولی علم من مطابق با آن نباشد. مطابقت با واقع خاصیت علم است كه از آن جدا نیست.

این در خصوص صورت های حسی بود اما در مورد صورت های خیالی و عقلی نیز چون آنها حاصل تجرید و تقشیر همان صور حسی می باشند و از طریق صورت های حسی با عالم خارج ارتباط پیدا می كنند لذا ارزشمندی‌شان اثبات می شود.

2-1-5 – نظریه مطابقت از دیدگاه سهروردی

از نظر شیخ اشراق مسأله مطابقت به صورت دیگری مطرح شده است چون نوع تبیین او از ادراكات حسی با دیگر حكمای اسلامی متفاوت است همانطوریكه درباره ابن سینا توضیح داده شد فلاسفه اسلامی معتقد هستند به هنگام ادراك حسی همان شیء خارجی یا ماهیت شیء خارجی در دستگاه ادراكی ایجاد می شود كه حاكی از آن است ما به طور مستقیم نمی توانیم به اشیاء خارجی دسترسی پیدا كنیم فقط از طریق این صورت كه حاكی از آن شیء خارجی است و دارای برخی از ویژگی های آن است به آن شیء‌ خارجی علم پیدا می كنیم و این علم حصولی است كه حكمای ما به پیروی از ارسطو قایل به آن می باشند اما در خصوص نحوه حصول این نوع علم فیلسوفان مسلمان با همدیگر اختلاف دارند كه در این جا مقام بحث نیست اما در شیخ اشراق مسأله فرق می كند.

سهروردی اساساً منكر علم حصولی در ادراك حسی است و وجود صورت و واسطه در علم به شیء حاضر را به طور كلی منكر است از نظر او وقتی شیء نزد عالم حاضر است و مورد مشاهده مستقیم واقع می شود نفس علم اشراقی و حضوری به آن شیء خارجی پیدا می كند نه علم حصولی بیان وی در این باره چنین است «ما الادراك لیس الا بالتفات النفس عند ماتری مشاهده و المشاهده لیست بصوره كلیه بل المشاهده بصوره جزئیه فلابد و أن یكون للنفس علم اشراقی حضوری الا لیس بالصوره»^[24]

از نظر سهروردی شیء را كه در معرض مشاهده مستقیم واقع می شود و رویت می شود رویت آن نه از طریق خروج شعاع می باشد و نه از این طریق است كه صورتی در چشم منطبع می شود بلكه رویت از نظر او به این صورت است كه وقتی انسان با یك موجود خارجی روشن و منیر رو به رو می گردد نفس ناطقه وی به آن موجود خارجی احاطه پیدا می كند و حقیقت رویت چیزی جز احاطه و اشراق نفس ناطقه و توجه حضوری آن به یك موجود خارجی نمی‌باشد در این صورت با توجه به اینكه شیء در احاطه و اشراق عالم است نه صورت شیء لذا خطائی هم صورت نمی پذیرد زیرا خطا در صورتی است كه واسطه ای بین عالم و معلوم باشد به عبارت دیگر در علم حصولی است كه معلوم بالذات غیر از معلوم بالعرض است و این سئوال پیش می آید كه‌ آیا معلوم بالذات با معلوم مطابق است یا خیر اما در علم حضوری نفس به خودش احاطه دارد و معلوم نزد عالم حضور دارد و دیگر سئوال از مطابقت بی‌معناست مطابقت وقتی مطرح است كه ما یك مطابِق و یك مطابَق داشته باشیم تا بین آنها نسبت مطابقت برقرار شود یا نشود اما در علم حضوری دوئیتی نیست چون علم و معلوم یكی است و واسطه‌ای در كار نیست مانند علم من به حالات نفسانی من كه هیچ واسطه ای بین آنها نیست لذا بحث مطابقت پیش نمی آید من آن حالات را در وجود خودم می یابم نه اینكه از طریق چیز دیگری به آنها علم پیدا كنم البته حضوری بودن ادراكات حسی از نظر شیح اشراق به این معنا نیست كه بدون هیچ قید و شرطی هر مشاهده مستقیمی فاقد خطا می باشد بلكه شرایطی را مطرح می كند كه تحت آن شرایط نفس می تواند به آن شیء احاطه یابد و آن شرایط عبارتند از: 1- وجود نور 2- تقابل باصر و مبصر 3- تابش نور به شیء مرئی 4- سلامت قوه بینائی 5- عدم حجاب بین مدرِك و مدرك^[25] كه از نظر وی دوری و نزدیكی مفرط مانع و حجاب محسوب می شود.

بخش سوم

آیا نظریه مطابقت تعریف صدق است یا ملاك آن

3-1- تمایز تعریف صدق و ملاك صدق

برای اینكه بدانیم نظریه مطابقت تعریف صدق است یا ملاك آن ابتدا باید بدانیم كه این دو از یكدیگر متمایز هستند تعریف صدق ناظر به مقام ثبوت است و ملاك صدق^[26] ناظر به مقام اثبات تعریف صدق به تحلیل ماهوی صدق می‌پردازد. در حالی كه معیار صدق به ارائه ابزار و ملاكی برای تشخیص صدق از كذب و حقیقت از خطا تلاش می كند  هم فیلسوفان اسلامی و هم فلاسفه غربی به این تمایز تأكید دارند.

توضیح اینكه هر مفهومی را كه در نظر بگیریم یك تعریفی دارد كه به توضیح و روشن كردن مفهوم آن می پردازد و یك ملاك تمایزی كه سبب امتیاز آن از مفاهیم دیگر می شود صرف دانستن تعریف یك مفهوم سبب تمایز آن از مفاهیم دیگر نمی شود مثلاً یك پزشك تعریف بیماری سرطان را می داند و می داند كه سرطان چیست اما صرف دانستن تعریف موجب نمی شود كه وی موفق به تشخیص بیماری سرطان در این بیمار شود در این خصوص نیازمند به ملاك تمایزی است كه این بیماری را از بیمارهای مشابه تشخیص دهد البته تعریف صدق و ملاك صدق بدون ارتباط با هم نیستند ولی كاملاً هم یكی نیستند یعنی برای تشخیص ملاك صدق باید تعریف آن را بدانیم و تا ندانیم مفهوم صدق چیست نمی توانیم بگوئیم كه این سخن صادق است اما صرف دانستن تعریف صدق سبب تمایز قول صادق از قول كاذب نمی شود.

پوپر درباره تمایز این دو می گوید «یك نكته دارای اهمیت قطعی است آن این است كه بدانیم صدق به چه معناست یا فلان گزاره تحت كدام شرایط راست است و باید از این مسأله بوضوح فرق گذاشته شود كه وسیله و یا ملاكی در اختیار داشته باشیم كه به طور حتمی بگوییم فلان گزاره آیا درست است یا دروغ»^[27] و راسل و آیر نیز به این تمایز تأكید می كنند.

3-2- دیدگاه برخی از فلاسفه اسلامی

اما درباره اینكه نظریه مطابقت تعریف صدق است یا ملاك آن بین متفكران اختلاف نظر وجود دارد شهید مطهری ضمن تأكید بر تمایز معیار و ملاك صدق مطابقت را تعریف صدق می داند و در این خصوص می گوید «اینكه بفهمیم یك قضیه مطابق با واقع است یا نه بحث جداگانه ای است كه كاری به بحث حقیقت ندارد حقیقت مطابق بودن قضیه با واقع است و این تعریف حقیقت است»^[28] در جای دیگری می گوید «یكی از مسائل عمده خود تعریف حقیقت است كه وقتی ما می گوئیم یك اندیشه حقیقت است و یك اندیشه خطا و یا یك اندیشه را می گوئیم صحیح و یكی را می گوئیم غلط، ملاك صحت و غلط چیست نه اینكه ملاك تشخیص صحیح از غلط كدام است اینها دو مسأله و دو مطلب است. ملاك تشخیص یك مطلب است و ملاك صحیح و غلط بودن یك مطلب دیگر آنچه مورد نظر ماست این است كه ما به چه اندیشه ای می گوئیم صحیح و تعریفش چیست»^[29] در كتاب شناخت شناسی هم نویسنده مطابقت با نفس الامر را معیار ثبوتی صدق و منطق را ابزاری برای تشخیص شناخت درست از غلط می داند عین عبارت در این خصوص چنین است.

«آخرین و بهترین نظریه در تبیین معیار ثبوتی صحت و سقم شناخت كه مبتنی بر تجرد اصل اندیشه بوده و هم مبتنی بر توسعه جهان هستی و تعمیم آن به عالم مثال و عقل می باشد و آن عبارت از این است كه اندیشه مطابق با واقع و نفس الامر باشد ...»^[30] كه معیار ثبوتی تعریف صدق است.

و همچنین وی ملاك تشخیص حقیقت و خطا را منطق می داند و در این مورد می گوید «معیار اثباتی ثواب و خطا و اینكه با چه وسیله ای می توان فهمید فلان شناخت درست یا خطا است در این بحث تنها راه قبول همان است كه منطق ارسطوئی عهده دار آن است یعنی شناخت نظری و پیچیده را با شناخت بدیهی و روشن می توان شناخت و هیچ راهی غیر از ارجاع اندیشه پیچیده به اندیشه ساده یا علم نظری به بدیهی وجود ندارد.»^[31]

به طور كلی فیلسوفان اسلامی میزان و ابزار شناخت صحیح از غلط را منطق می دانند و در تعریف منطق می گویند «آله قانونیه تعصم مراعاتها عن أن یضل فی فكره»^[32]

3-3- دیدگاه برخی از فلاسفه غربی

در فلسفه غرب نیز تارسكی تقریر خود را از نظریه مطابقت بیان تعریف صدق می‌داند ولی مكی تقریر او را به عنوان ملاك صدق تلقی می كند.

از سوی دیگر برادلی كه خود از طرفداران نظریه هماهنگی است در تعریف صدق به نظریه مطابقت قائل است و می گوید «صدق اگر می خواهد صدق باشد باید صدق چیزی باشد كه خودش دیگر صدق نیست.»^[33]

توضیح اینكه از نظر او نظریه مطابقت تعریف صدق است و تئوری هماهنگی ملاك و معیار صدق ولی بلانشارد دوگانگی تعریف و ملاك صدق را از اصل قبول ندارد و معتقد است نظریه ای كه تعریف صدق را ارائه كند ملاك صدق را هم در دل خود دارد. در حالی كه رشر سخن او را رد می كند و معتقد است معیارهای صدق دو دسته اند دسته اول كه به معیارهای خطاناپذیرو كافی^[34] معروفند، معیارهایی هستند كه از تعریف صدق به دست می آیند و به عبارت دیگر ملازم منطقی تعریف صدق هستند و لذا طبق این دسته از معیارها، تئوری مطابقت هم تعریف صدق را ارائه می دهد و هم ملاك آن را.

ولی دسته دوم معیار خطاپذیر و غیر كافی اند^[35] كه ارتباط منطقی با تعریف صدق ندارند و چون معیارهای دسته اول معمولاً مشكل هستند و به آسانی قابل تشخیص و استفاده نیستند لذا اغلب معیارهای دسته دوم برای تشخیص گزاره های صادق از كاذب به كار می روند كه رابطه لزومی منطقی با تعریف صدق ندارند. بنابراین یك تئوری می تواند تعریف صدق باشد و تئوری دیگر ملاك صدق.^[36]

3-4- نقد و بررسی

به نظر نگارنده نظریه مطابقت تعریف صدق است نه ملاك آن زیرا اگر حقیقتاً اینگونه بود كه نظریه ای كه تعریف صدق را ارائه می دهد، ملاك آن را نیز ارائه می داد در این صورت با صرف دانستن تعریف صدق كه عبارت است از مطابقت سخن با واقع باید قادر به تمیز سخن صحیح از غلط می شدیم.

در حالیكه هرگز اینگونه نیست با اینكه می دانیم صدق خبر مطابقت آن با واقع است اما در تشخیص خبر صحیح دچار اشتباه می شویم البته شكی نیست كه در تشخیص خبر صادق باید تعریف آن را بدانیم یعنی دانستن تعریف شرط لازم است اما كافی نیست.

فصل دوم:

نظریه صدق از نظر منطق دانان غربی

بخش اول: نظریه مطابقت

بخش دوم : نظریه هماهنگی

بخش سوم: نظریه عمل گرایانه

بخش چهارم: نظریه زیادتی

بخش پنجم: نظریه غیر توصیفی

بخش ششم: نظریه سمانتیكی صدق تارسكی

بخش اول

نظریه مطابقت

1-1- توضیح نظریه مطابقت

این نظریه قدیمی ترین و رایج ترین نظریه در مورد صدق است ارسطو و پیروان او از حكمای اسلامی بر این نظریه اعتقاد دارند گرچه چنین عنوانی در آثار ارسطو دیده نمی شود. همچنین برخی از فلاسفه معاصر غرب از جمله ویتگنشتاین و راسل و تارسكی و كریپكی از طرف داران این نظریه به حساب می آیند. خلاصه نظریه مطابقت این است كه صدق یعنی مطابق بودن یك حكم^[37] یا قضیه^[38] با عالم واقع.

به عبارت دیگر «نظریه مطابقت می گوید كه یك قضیه صادق است زمانی كه آن مطابق با واقعیات باشد و در اینجا رابطه بین قضیه ها و مسائل بصورتی كه در جهان هستند می باشد.»^[39]

همانطوریكه از تعریف این تئوری بر می آید. این نظریه بر دو اصل استوار است اول این كه واقعیتی هست و ثانیاً ذهن ما قادر به كشف واقعیت است. به بیان دیگر خاستگاه این تئوری رئالیسم است. لذا رئالیست های افراطی و تجربی مسلك یعنی پوزیتویست های منطقی چون راسل از این نظریه دفاع می‌كنند ولی ایدئالیست هایی مثل كانت مخالف این تئوری هستند.

1-1-1- نظریه مطابقت در نظر منطق دانان جدید غرب:

4

چیزی كه باید بدان توجه شود این است كه طبیعتاً پیروان نظریه مطابقت در غرب همواره در میان یوزیتویستها، تجربه گرایان و بالاخره متافیزیسنهای رئالیست یافت می شود و در میان ایدئالیستهایی كه حقیقت را امری ذهنی می‌دانند این نظریه مقبول نبوده است. چون اساس این نظریه با مبانی رئالیستها سازگارتر است. اما اگر ایدئالیستها هم قائل به این نظریه باشند تعریف آن دو از صدق متفاوت خواهد بود چون از نظر رئالیستها مطابقت حكم با واقع یعنی مطابقت حكم با عالم خارج ولی در نظر ایدئالیستها مطابقت حكم با واقع عبارت از مطابقت واقع با عقل كه منظور از واقع نیز با عالم ماورای تجربه (عالم مثل) است آن گونه كه در فلسفه افلاطون مطرح بوده است.

در مورد ماهیت حقیقت در فلسفه عمومی¹سه نظریه مطرح شده است كه ذكر آنها خالی از اهمیت نیست.

1- به نظر اصحاب مذهب اصالت معنی مطلق كه آن ها تمام واقعیت را به صورتهای علمی یا ادراكات راجع می كنند و به عبارت دیگر از نظر آنها هر چیزی كه ما ادراك می كنیم واقعاً حقیقی است. از نظر این گروه صدق صفت تصوّرات است. البته در میان برخی اساتید فلسفه نظری در مورد حمل و حكم مطرح است كه همه حملها را به تصورات مركب راجع می كند و معتقد است دیوار سفید است یعنی تصور ما از دیوار سفید. لذا طبق این دیدگاه مطابقت اولاً و بالذات صفت تصورات است و ثانیاً و بالعرض صفت حكم.²

2- نظریه اصالت معنی كانتی، از نظر آنها كه به صاحبان نظریه اصالت معنی نسبی انگارانه معروف اند معتقدند واقعیت یكسره به ادراكات باز نمی گردد و ذوات نفس الامری نیز ثبوت دارد. بنابراین صدق عبارت است از صدق برای ما و به عبارت دیگر چون صدق هر حكم با ادراكات ذهن سنجیده می شود و مطابقت با احكام دیگر ذهنی سنجیده می شود لذا حقیقت نسبی خواهد بود ولی به قول صاحب كتاب فلسفه عمومی از صدق مطابقت حكم با ادراك مراد كردن جز افاده معنایی تحكمی به این لفظ نیست.

3

3- نظریه طرفداران اصالت واقع یا رئالیستها: از نظر اینها اولاً حقیقت به حكم تعلق می گیرد ثانیاً حكمی صادق است كه حمل محمول بر موضوع آن در واقع صادق باشد بنابراین وقتی كه اوصافی به موضوعی نسبت داده می شود اگر آن موضوع در عالم واقع آن ها را دارا باشد آن حكم صادق است. اما در مورد صدق احكام نیز سه نظریه را می توان از كتاب فلسفه عمومی نقل كرد..^[40]

1- گروهی ملاك مرجعیت و حجیّت و گاهی قبول عام را ملاك صدق دانسته‌اند و از نظر آنها گزاره صادق آن است كه استاد گفته باشد و یا عامه مردم آن را قبول كرده باشند ولی فقط در علوم جدلی اعتبار دارد كه اصطلاحاً به اینگونه احكام صادق مقبولات و مشهورات گفته می شود.

2- گروه دیگر مثل دكارت راستگویی خدا را ملاك صدق می دانند و گفته اند چون خدا كمال محض است نه خطا می كند و نه ما را به خطا می اندازد. اساس این نظریه قائل بودن به ادراكات فطری و خدادادی است. اما بعضی ها این نظریه را در مورد ملاك صدق به دوری بودن متهم می كنند چون صدق همه احكام از «خدا راستگو است» ناشی می شود در حالیكه صدق آن باید از خودش باشد و آن دور است.

3- نظریه سوم كه دكارت گاهی بدان قائل بوده ملاك بداهت است و از نظر او احكام بدیهی صادق هستند و حكم بدیهی آن است كه كاملاً روشن و واضح باشد و غیر قابل شك باشد و غیر قابل شك باشد و اگر بدیهیات را شامل اولیات، محسوسات، مجربات فطریات و متواترات بدانیم صدق تمام قضایا با بداهت معلوم می شود. اما این ملاك در مورد قضایایی كه بدیهی نباشند مثلاً قضایایی مثل «این شعر زیباتر از آن شعر است» با «این مرد مهربان تر از آن دیگری است» كارساز نیست.

اما صرف نظر از دیدگاههای مختلف قرن هفدهم و هجدهم در مورد معنای صدق و ملاك آن در قرن نوزده و بیست با پیدایش بحث معناداری و رابطه زبان و عالم خارج بحث صدق از مسائل مهم فلسفه های تحلیل زبانی گردیده و از سوی دیگر با پیدایش منطق جدید این بحث جدی گرفته شده است. لذا افرادی مانند راسل و ویتگنشتاین و آستین و تارسكی و پوپر و كریپكی از مدافعان تئوری مطابقت بوده و هر كدام در تحلیل و بررسی آن تلاش كرده و در رفع شبهات و  رفع اشكالات آن همت گماشته اند.

---

جهت دریافت فایل نظریه صدق منطق دانان مسلمان لطفا آن را خریداری نمایید

قیمت فایل فقط 6,900 تومان

برچسب ها : نظریه صدق منطق دانان مسلمان , منطق دانان , منطق دانان مسلمان , مسلمان , معارف , صدق و ملاك صدق , مناط صدق و كذب قضایا , معانی حق و صدق نزد حكمای اسلامی , دیدگاه برخی از فلاسفه اسلامی , الهیات , دانلود نظریه صدق منطق دانان مسلمان , پروژه دانشجویی , دانلود پژوهش , دانلود تحقیق , دانلود پروژه